ارزیابی آلودگی اجزای ذرات خاک سطحی به فلزات سنگین در کاربری های مختلف حوضه آبخیز باغان استان بوشهر

حوضه­های آبخیز منابع تامین آب آشامیدنی شهرها و روستاها هستند و آلودگی آنها به عناصر سنگین، تهدید کننده سلامتی ساکنین حوضه و افرادی است که از آب و محصولات کشاورزی آنها استفاده می­کنند. با توجه به اهمیت حوضه آبخیز باغان در استان بوشهر، این پژوهش با هدف ارزیابی آلودگی خاک سطحی این حوضه به برخی فلزات سنگین (Cd، Mn، Ni، Pb، Zn، Cu و Fe) در کلاس­های مختلف اندازه­ای ذرات خاک (کمتر از ۲۰۰۰  و ۶۳  میکرون) کاربری­های مختلف ( مرتع، زراعی و باغی) در این حوضه انجام گرفت. مکان ۱۲۰ نمونه مرکب خاک سطحی (۰-۲۰ سانتی­متر) در حوضه با استفاده از تکنیک ابرمکعب لاتین تعیین شد. پس از تیمارهای اولیه عناصر سنگین به روش اسپوزیتو عصاره­گیری و به کمک دستگاه جذب اتمی اندازه گیری شدند و با استفاده از شاخص­های ژئوشیمیایی فاکتور آلودگی (Cantamination Factor, CF)، زمین انباشت (Index of geo-accumulation, Igeo) و بار آلودگی (Pollution Load Index, PLI) مورد ارزیابی قرار گرفتند. افزایش معنی­دار غلظت کل Cu، Cd و Fe با کوچکتر شدن اندازه ذرات خاک در کاربری­های مختلف اراضی مشاهده شد. روند میزان CF در همه کاربری­ها در کلاس کمتر از ۲۰۰۰ میکرون Cd>Mn>Pb>Ni>Cu>Zn>Fe و در کمتر از ۶۳ میکرون به ترتیب Cd>Mn>Cu>Ni>Pb>Zn>Fe می­باشد. ارزیابی آلودگی با استفاده از شاخص CF وضعیت فعلی خاک را در کاربری باغ نسبت به Cd، آلودگی قابل توجه و برای سایر فلزات، آلودگی متوسط نشان می­دهد. مقادیر مثبت و معنی­دار شاخص زمین انباشت (Igeo)  برای فلزات   Cdو Mn در هر دو کلاس اندازه ذرات در همه کاربری­ها مشاهده شد. در مجموع نتایج این پژوهش قرارگیری ترجیحی غلظت برخی فلزات در اندازه­ ذرات ریزتر خاک را مورد تایید قرار می­دهد. همچنین شواهد بیانگر تاثیر عوامل انسانی بر آلودگی خاک سطحی منطقه به فلزات کادمیوم و منگنز می­باشد. نتایج این تحقیق می­تواند اطلاعات ارزشمندی برای ارزیابی ریسک خطر آلودگی خاک­های سطحی منطقه فراهم نماید.

Keywords:

آلودگی خاک , حوضه آبخیز باغان , فلزات سنگین , فاکتور آلودگی , ضریب زمین انباشت