بررسی سطح تفسیر در آموزه های اخلاقی مندرج در دیوان غزل های صائب تبریزی با رویکرد به نظریه تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف

زمینه: بسیاری از آثار ادبی فارسی، با مفاهیم عمیق اخلاقی پیوند خورده و موضوعات تعالی­بخش و انسان­ساز در سطوح روساخت و ژرف­ساخت در آن بازنمایی شده است. صائب تبریزی در دیوان غزلیات از ابزارهای ادبی برای پرداختن به مسائل اخلاقی استفاده کرده است. خوانش سطح تفسیر این اشعار بر پایه تحلیل گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف، نشان می­دهد که نظام ارتباطی شخصیت­ها در غزل­ها بر اساس عنصر اخلاق شکل گرفته است. افزون بر این، بازنمایی انتقادی مسائل ناقض گفتمان اخلاق­بنیاد بر گفتمان­های دیگر منعکس در شعرها اثرگذار بوده است. این تحقیق با استناد به منابع کتابخانه­ای و روش توصیفی- تحلیلی تدوین شده و در پی پاسخ­گویی به این پرسش است که با کاربست نظریه تحلیل گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف (سطح تفسیر)، رویارویی میان اخلاق و ضداخلاق دارای چه مصداق­هایی است و با مناسبات قدرت در لایه­های زیرین چه ارتباطی دارد؟ نتیجه­ گیری: در سطح تفسیر، تاثیرپذیری صائب از دو منبع اصلی یعنی متون دینی و مبانی عرفان اسلامی مشاهده می­شود. بر این پایه، مهم­ترین آموزه­های اخلاقی بازنمایی­شده عبارت است از: «خاموشی و سکوت»، «تسلیم و رضا»، «ترک تعلق»، «دادگری»، «تواضع»، «ذکر گفتن»، «توکل به خدا»، «بخشش در راه خدا» و «احسان به دیگران».

Keywords:

Saeb Tabrizi , Divan Ghazaliat , Ethics , Critical discourse analysis , Fairclough , صائب تبریزی , دیوان غزلیات , اخلاق , تحلیل گفتمان انتقادی , فرکلاف.