بررسی تحمل به تنش کمبود آب هیبریدهای ذرت دانه ای با استفاده از شاخص های تحمل

چکیده مبسوط مقدمه و هدف: ذرت یکی از مهمترین غلات دانه ­ای است که در بسیاری از نقاط جهان کشت می­ شود و یکی از مهمترین غلات برای تولید مواد غذایی سرتاسر مردم جهان است. یکی از مهمترین عوامل محدودکننده رشد گیاهان در سرتاسر جهان و شایع ­ترین تنش محیطی، کمبود آب است که باعث محدودیت رشد و بقای گیاهان در مناطق خشک و نیمه خشک می­شود. واکنش ژنوتیپ­ ها به تنش در زمان و مکان­ های مختلف می­ تواند متفاوت باشد. بنابراین انتخاب ژنوتیپ­ های متحمل به تنش کم ­آبی، می­ تواند کمک شایانی در جهت اصلاح و تولید محصول ذرت نماید. مواد و روش ­ها: در این پژوهش به ­منظور بررسی تحمل هیبریدهای ذرت به تنش کم­ آبی، ۱۸ هیبرید ذرت در آزمایشی بصورت کرت ­های خرد شده بر پایه طرح بلوک­ های کامل تصادفی در سه تکرار مورد ارزیابی قرار گرفتند. آبیاری در شرایط شاهد بعد از ۷۰ میلی­متر و شرایط تنش کم ­آبی بعد از ۱۲۰ میلی­متر تبخیر از تشتک تبخیر کلاس A انجام شد. بر اساس عملکرد دانه در شرایط تنش و عادی، شاخص ­های تحمل به تنش (STI)، حساسیت به تنش (SSI)، تحمل (TOL)، شاخص میانگین بهره ­وری (MP)، میانگین هندسی بهره­ وری (GMP)، میانگین هارمونیک بهره ­وری (HARM)، خشکی نسبی (RDI)، مقاومت به خشکی (DI)، پایداری عملکرد (YSI) و انتخاب ژنوتیپ ایده ­آل (SIIG) برای هیبریدهای مورد مطالعه محاسبه شد و هیبریدهای متحمل­ تر و حساس­ تر شناسایی شدند. همچنین گروه­ بندی هیبریدها بر اساس تجزیه کلاس تر و تجزیه به مولفه ­های اصلی انجام شد. یافته­ ها: در این پژوهش، صفت عملکرد در شرایط نرمال و تنش همبستگی کمی با شاخص TOL، همبستگی منفی و معنی ­داری با SSI و همبستگی مثبت و معنی­ داری با شاخص­ های MP، GMP، STI، HARM، YSI، RDI، DI و SIIG داشت و بنابراین هیبریدهای با مقادیر عددی بیشتر برای این شاخص ­ها، عملکرد بالایی در شرایط واجد تنش و نرمال داشتند. بر این اساس، شاخص­ های MP، GMP، STI، HARM، YSI، RDI، DI و SIIG به­ دلیل دارا بودن همبستگی بالا با عملکرد در محیط تنش و بدون تنش، شاخص­ های مناسبی برای شناسایی هیبریدهای پر محصول در هر دو شرایط محیطی (گروه A فرناندز) می ­باشند. نتیجه ­گیری: در شرایط نرمال هیبرید SC۷۰۴، بیشترین (۱۸/۵۷ تن در هکتار) و هیبریدهای SC۷۰۳ (۱۱/۸۱ تن در هکتار)، SC۷۰۲ (۱۱/۷۶ تن در هکتار)، SC۷۲۰ (۱۲/۶۶ تن در هکتار)، SC۷۰۱ (۱۱/۷۷ تن در هکتار)،  K۳۶۵۱/۲×K۱۹ (۱۱/۰۹) و AR۶۶ (۱۱/۴۳ تن در هکتار) کمترین عملکرد دانه را داشتند. همچنین در شرایط تنش کمبود آب، هیبرید SC۷۰۴ بیشترین (۱۵/۹ تن در هکتار) و هیبرید AR۶۶ کمترین (۶/۱۶ تن در هکتار) عملکرد دانه ذرت را دارا بودند. بر اساس نتایج حاصل از شاخص ­های مورد مطالعه، در مجموع هیبریدهای SC۵۰۰ و SC۷۰۴ به­ عنوان هیبریدهای متحمل به کمبود آب و هیبریدهای SC۶۷۰ و AR۶۶ نیز به­ عنوان هیبریدهای حساس به تنش کم­ آبی شناسایی شدند. نتایج حاصل از تجزیه کلاستر و تجزیه به مولفه ­های اصلی و رسم نمودار بای­پلات نیز این موضوع را تایید کردند.

Keywords:

Biplot diagram , Cluster analysis , Correlation , Maize , Principal component , Yield , تجزیه به مولفه ­های اصلی , تجزیه کلاستر , ذرت , نمودار بای­ پلات , همبستگی