بررسی روش های داوری در انتخاب طرح های پژوهشی

تولید علم و خلق فناوری مستلزم اجرای پژوهش ها و «تبادل اطلاعات و نظرات» در بین پژوهشگران است. به دلیل محدودیت امکانات، هر دو فرایند نیازمند انتخاب و داوری مبتنی بر «معیارها» و «روش های» قابل اعتمادند. از آنجا که ۱. معیارها کاملا دقیق نیست و ۲. در همه رشته های علمی نمی توان آنها را یکسان اعمال کرد، نقش روش یا فرایند تصمیم یگری اهمیت زیادی می یابد. روش یونان قدیم که متکی بر بحث و مجادله منطقی بود در دوره رنسانس با تکیه بر متون به عنوان مبنا منسوخ گردید. در قرن نوزدهم گروه های خاصی (مانند انجمن های سلطنتی اروپا) تصمیم گیرنده اصلی رد یا قبول بودند، اما با گسترش علوم و پیدایش گرایش های متنوع در هر رشته، به تدریج نظرخواهی از متخصصان رواج یافت. پس از جنگ جهانی دوم، با افزایش سرمایه گذاری دولت ها در بخش پژوهش و نیاز به تصمیم گیری متمرکز، رقابت فشرده تر و داوری دشوارتر گردید. روش های رایج کنونی که با نام کلی «داوری خبرگان» Review “PR” (peer) شناخته می شود، عبارت است از فرایندهایی که طی آن گروهی از افراد شناخته شده در هر تخصص، طرح های پیشنهادی را مطالعه می کنند و در تصمیم گیری برای اعطای بودجه نقش اصلی را دارند.  گرچه بیشتر جوامع علمی کنونی به موثر بودن روش PR معتقدند، ارزیابی ها و انتقادهایی نیز در مورد این روش مطرح شده است، مثلا، گرایش های جدید احتمال موفقیت کمتری دارند یا پیشنهاد طرح ها و نظرات متناقض با باورهای عمومی محال یا بسیار دشوار می گردد، بنابراین علوم تجربی دچار تعصبات بازدارنده می شوند. چاپ مقالات با داده های غیرواقعی یا اعطای غیرعادلانل بودجه به طرح ها از جمله دلایل دیگر بر لزوم بازنگری در فرآیندهای داوری PR به شمار می روند. در طراحی این فرایند باید محدودیت های انسانی مانند حسادت، تمایل به جهتی خاص، وسوسه ربودن فکر و کند کردن رقیب همواره مدنظر قرار گیرد. در این مقاله با نقادی این روش ها، پیشنهادهایی  عملی برای اصلاح فرایندهای موجود و تطبیق آن با فرهنگ و تشکیلات کشوری ارائه خواهد شد.