ارزیابی نگرش برخی از کشاورزان حوزه آبخیز چهل چای نسبت به فرسایش خاک

چکیده مبسوط مقدمه و هدف: خاک نقش مهمی در توسعه پایدار دارد. بنابراین حفاظت و کنترل فرسایش خاک، کمک زیادی به رفاه، امنیت و پایداری جامعه می­کند. به منظور حل مشکلات روز افزون کشور در زمینه تخریب منابع طبیعی و فرسایش خاک، آگاهی کشاورزان از فرسایش خاک و شناخت نگرش کشاورزان نسبت به پدیده فرسایش خاک امری ضروری است. چرا که نگرش نوعی تمایل ذهنی و عامل اصلی تغییر در رفتار است به طوریکه تغییر نگرش موجب تغییر رفتار انسان می­شود. بنابراین بررسی نگرش افراد در زمینه­ های مختلف از آن جهت مورد توجه است که به مدیران و مجریان کمک می ­کند تا از شیوه­ های تفکر افراد درباره موضوعات مشخص، مطلع شده و در صورت نیاز برنامه­ هایی را برای تغییر نگرش افراد طراحی کنند. به همین منظور هدف اصلی این پژوهش درک نگرش کشاورزان حوزه آبخیز چهل ­چای استان گلستان نسبت به فرسایش خاک است. همچنین روش­ های آموزشی مناسب، میزان اثرگذاری برخی از عوامل انسانی در بروز فرسایش خاک و دلایل اجرایی نشدن اقدامات حفاظتی در سطح مزارع کشاورزی از دیدگاه کشاورزان نظرسنجی شده و معرفی می­ گردد. مواد و روش­ ها: در این پژوهش به­ منظور درک نگرش کشاورزان نسبت به فرسایش خاک، مدل مفهومی با هفت مولفه آشنایی و درک مفهوم فرسایش خاک، تاثیر عوامل طبیعی بر فرسایش خاک، تاثیر عوامل انسانی بر فرسایش خاک، مسئولیت ایجاد فرسایش خاک، پیامدهای فرسایش خاک، نحوه رفتار با فرسایش خاک و کنترل و پیشگیری فرسایش خاک طراحی شد و به تبعییت از این مدل، ۴۵ گویه به صورتی طراحی شدند که تمامی بخش­ های این مدل را پوشش دهند. در ادامه تعداد ۲۰۰ پرسشنامه در ۴ روستای حوزه آبخیز چهل چای تکمیل و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. تجزیه و تحلیل آماری پرسشنامه­ ها با استفاده از نرم­ افزار SPSS انجام شد. یافته ­ها: در این تحقیق ضریب آلفای کرونباخ ۰/۸۰۴ تخمین زده شد. نتایج این تحقیق نشان داد حدود ۳۱ درصد کشاورزان در زمینه فرسایش خاک آگاهی بیشتر از حد متوسط، ۲۲ درصد آگاهی متوسط و ۳۷ درصد آگاهی کمتر از حد متوسط دارند. همچنین نتایج ارزیابی امتیازات هفت مولفه مدل مفهومی نگرش کشاورزان در خصوص فرسایش خاک نشان داد کشاورزان در رابطه با سه مولفه آشنایی کلی با مفهوم فرسایش، عواقب و پیامدهای فرسایش و نحوه رفتار با فرسایش خاک به ترتیب با میانگین امتیاز ۲/۴، ۲/۳ و ۲/۲ کمترین میزان آگاهی را داشتند. نتیجه­ گیری: باتوجه به آمار ارائه شده از آگاهی کشاورزان منطقه، به­ طورکلی غالب کشاورزان (حدود ۶۸ درصد) دارای اطلاعات متوسط و پایین­ تر نسبت به پدیده فرسایش خاک اند از این رو می­توان نتیجه گرفت که آگاهی کم و نگرش نامناسب کشاورزان در مورد فرسایش خاک موجب می­ شود تا در این خصوص توجه کافی صورت نگیرد و لذا به منظور بهبود فرسایش خاک منطقه هیچ گونه عملیات جدی صورت نگیرد. بنابراین باتوجه به معنی­ دار شدن رابطه سطح تحصیلات و میزان دریافت آموزش و ترویج در خصوص فرسایش خاک پیشنهاد می­ شود تا با ارتقای ارائه خدمات آموزشی و ترویجی، زمینه بهبود نگرش کشاورزان منطقه فراهم شود. علاوه بر این با افزایش آگاهی کشاورزان، گامی موثر در جهت بهبود نرخ فرسایش خاک آبخیزهای بالادست برداشته خواهد شد.

Keywords:

Awareness , Conceptual Model , Education , Extension , Farmers’ Perception , Questionnaire , Soil Conservation , آگاهی , ادراک کشاورزان , پرسشنامه , حفاظت خاک , مدل مفهومی , هدر رفت خاک