رسوب شناسی و مورفومتری تپه های ماسه ای (نوع برخان و نبکا) حاشیه کویر حاج علی قلی واقع در جنوب دامغان

نهشته­ های ماسه­ ای از پدیده های زیبای ژئومرفولوژی مناطق بیابانی در جنوب دامغان هستند. هدف تحقیق مقایسه رسوب شناسی دو نوع از تپه­ های ماسه ­ای (نوع برخانی و نبکا) و بررسی خصوصیات مورفومتری آن­ها در حاشیه کویر حاج علی قلی دامغان می باشد. طی برداشت صحرایی تعداد ۲۷ رسوب ماسه ­ای از تپه ­های برخانی و ۱۵ نمونه از تپه ماسه­ای نوع نبکا برداشت گردید و همچنین هر دو نوع نبکای فعال و غیر­فعال شناسایی شد. برای بررسی ارتباط آماری بین مولفه­ های مورفومتری تپه ­های ماسه­ ای برخانی طول قله، دامنه رو­ به ­باد و پشت به ­باد اندازه­ گیری شدند و همچنین برای بررسی پارامترهای مورفومتری تپه ­های ماسه­ ای نوع نبکا طول محورهای بلند، کوتاه و ارتفاع آن­ها مورد اندازه­ گیری قرار گرفت. طی مطالعات آزمایشگاهی نمونه­ ها مورد آنالیز دانه­ سنجی قرارگرفته و پارامترهای آماری آن­ها محاسبه شد. میانگین قطر دانه های تپه های ماسه ای برخانی برابر ۴۳۵/۲ فی (ماسه ریزدانه)، جور­شدگی آن ها  ۵۳۰/۰ فی (متوسط خوب جورشده)، کج شدگی ۲۶۸/۰-  (به سمت ذرات دانه درشت کج شده ) و  شاخص کشیدگی ۰۵۴/۱ (به طور متوسط کشیده) است و همچنین میانگین قطر دانه های تپه ماسه­ ای نوع نبکاها برابر۸۰۰/۲ فی (ماسه ریزدانه)، جور­شدگی آن ها ۵۴۰/۰ فی (متوسط خوب جورشده)، کج شدگی ۰۷۰/۰-  (تقریبا متقارن) و شاخص کشیدگی ۶۴۰/۱ (خیلی کشیده) می باشد. نتایج به دست آمده از مورفومتری تپه ­های ماسه­ ای برخانی نشان می­دهد که مولفه دامنه قله و پشت به ­باد بهترین ضریب همبستگی را نشان می­دهند و برای به دست آوردن ارتفاع می­توان از آن­ها استفاده کرد. برای تپه ­های ماس ­ای نوع نبکا رگرسیون خطی برای هر یک­ از متغیرهای مستقل در برابر متغیر وابسته به طول محور بلند محاسبه شد. با توجه به نتایج می­توان گفت هر دو متغیر برای تعیین طول محور بلند مناسب می­باشند.

Keywords:

Haj Aligholi Desert , morhpometry , nebkha , sand dune , sedimentology , کویر حاج علی قلی , مورفومتری , نبکا , تپه ماسه ای , رسوب شناسی