نقد تفسیری و روایی رویکرد قرآنی مادلونگ پیرامون جانشینی پیامبر اکرم(ص)

مساله جانشینی پیامبر اکرم(ص)از مهمترین مسائل صدر اسلام تا کنون و اصلی‎ترین وجه تمایز تشیع با سایر فرق اسلامی بوده است. نوشتار حاضر با بهره جستن از روش توصیفی – تحلیلی و با رویکرد انتقادی به بررسی رویکرد قرآنی ویلفرد مادلونگ به مساله جانشینی پیامبر اکرم(ص)(با تاکید بر منابع تفسیری و روایی فریقین) می پردازد. آغاز این حرکت توسط مادلونگ در کتاب جانشینی محمد(ص)بوده است که در ۱۹۹۷ منتشر و به­زودی به عنوان یک مرجع مهم در این بحث شناخته شد. او در مقدمه کتابش تحت عنوان «حقوق خویشاوندی و خاندان های پیامبران در قرآن»، به بررسی نسبتا مفصلی درباره نقش و اهمیت خاندان انبیاء در تایید، تثبیت و ادامه مسیر رسالت و هدایت ایشان، پرداخت و نشان داد که مطابق نظر قرآن، جانشین پیامبران از میان خاندان ایشان و توسط خود آنها صورت می­پذیرد و پیامبر اکرم(ص)نیز قصدی جز این نداشته است. علی رغم جدید و متاخربودن مطالعات شیعه شناسی و فعالیت های شیعه پژوهی، پرداختن به مسئله امامت نسبت به دیگر مسائل مطرح از ضرورت بیشتری برخوردار می باشد. مطالعه آرا و نظرات مفسران فریقین درباره تفسیر آیه ولایت، نشان دهنده این است که آنان بر اساس آیه ۵۵ سوره مائده درباره ولایت و امامت امام علی(ع)، دو دیدگاه کلی دارند: ۱. بیشتر مفسران اهل سنت واژه «ولی» در آیه را به معنای دوست و یاور می دانند و بر همین اساس ولایت در آیه را مطلق و آن را شامل تمام مومنان به شمار آورده اند؛ ۲. شیعه لفظ «ولی» را صرفا به معنای محبت و نصرت نمی داند و چنین معنایی را در تعارض با آیات دیگر دانسته و معتقد است این واژه علاوه بر محبت، متضمن حاکمیت اجتماعی و سیاسی است و نصرت از نتایج آن است. مفسران شیعه، بر اساس معنای «ولی» در آیه و نیز بر مبنای روایات متواتری که سبب نزول آیه را ولایت امام علی(ع)نقل کرده اند، آیه شریفه را دلیل قرآنی ولایت و امامت امام علی(ع)بیان می کنند .

Keywords:

رویکرد قرآنی ویلفرد مادلونگ , جانشینی پیامبر(ص) , تشیع , امام علی (علیه السلام) , منابع تفسیری و روایی فریقین , هاینس هالم , هنری لامنس , اتان کلبرگ , هانری کربن