از تخت جمشید تا نقش رستم: نگاهی باستان شناختی به ماهیت عنصر مکان در داستان «آتش پرست»

آنچه که بر فرآیند خوانش و ارزیابی یک اثر غنای بیشتری می بخشد، بازیابی حضور دیگر متون و بازتولید آن در متن مورد مطالعه است. از دیگر ‎­سو، با مفروض دانستن علم باستان­شناسی و مصادیق آن در کسوت یک متن، این سوال مطرح می­شود که ادبیات و باستان­شناسی، به مثابه دو متن تاثیر‎گذار و مهم، و در طی مراحل روند رشد طبیعی خود در جامعه ایرانی، چگونه بر هم کنش داشته­اند؟ بررسی­های ابتدایی نشان می­دهد که مسئله مذکور در آثار نویسندگان نام داری همچون صادق هدایت -که خود صاحب مطالعات نسبتا گسترده ای در حوزه های مختلف جغرافیای تاریخی و اقلیم شناسی شهرهای کهن بوده و رویکردی تاریخ مدار و فضایی باستان گرایانه را در آثار خود دنبال نموده است- بیش از پیش به چشم می خورد. در میان آثار وی نیز، داستان «آتش پرست» با برقراری پیوند میان مکان-روایت خود با یکی از مهم ترین عناصر باستان شناختی ایران، بیش از آثار دیگر وی، زمینه را برای خوانش تطبیقی- بینامتنی اثر فراهم نموده است. از این رو، مطالعه حاضر، با مقایسه دو متن پسین («آتش‎پرست») و پیشین (سفرنامه اوژن فلاندن) (Eugène Flandin) و با یاری گرفتن از اصول نقد تطبیقی و بینامتنی، چرایی جابه جایی عنصر مکان را در داستان مذکور با تاکید بر واقعیت های باستان شناختی توضیح داده و فرضیه تعمدی بودن انتقال آن از تخت جمشید به نقش رستم را اثبات نموده است. همچنین این جابه جایی، سبب جدایی عناصر گفتمان اولیه از بافت خود و قرار گرفتن در بافت دیگری شده است که به دنبال آن، بستر باستان شناختی غنی تری برای خوانش های فرامتنی اثر مذکور فراهم آمده است.

از تخت جمشید تا نقش رستم: نگاهی باستان شناختی به ماهیت عنصر مکان در داستان «آتش پرست» Keywords:

«آتش پرست» , صادق هدایت , بینامتنیت , ادبیات تطبیقی , باستان شناسی