بررسی نقش تکتونیک در ناهنجاری مورفومتری شبکه‎ی زهکشی در چهار حوضه‎ی آبخیز در زاگرس

این پژوهش، نقش تکتونیک در ناهنجاری سیستم زهکشی در چهار حوضه‎ی زهکشی پیران، پاطاق، کمندان و دره‎تخت در زاگرس شمال‎غرب را بررسی کرده است. شاخص ناهنجاری سلسله‎مراتبی (?a)، شاخص انشعابات (R)، شاخص عدم تقارن حوضه (AF)، شاخص تقارن توپوگرافی عرضی حوضه (T) و الگوی زهکشی پارامترهای مورد بررسی این پژوهش هستند. پارامترهای مذکور، بر اساس نقشه‎های توپوگرافی با مقیاس ۵۰۰۰۰/۱ به‎دست آمد. خطوط منحنی میزان، با اختلاف ارتفاع ۲۰ متر حوضه‎ها در محیط نرم‎افزار ILWIS رقومی شد و بر اساس آن، نقشه‎ی مدل ارتفاعی رقومی حوضه‎ها و شبکه های زهکشی با درجه‎های مختلف به‎روش استراهلر تهیه شد. بعد از تعیین مسیرهای زهکشی ناهنجار و تعداد آبراهه‎ها در هر مسیر، شاخص‎های ناهنجاری زهکشی برای حوضه‎ها تعیین شد. شاخص‎های عدم تقارن حوضه (AF) و شاخص تقارن توپوگرافی عرضی حوضه (T) بر اساس تعیین خط مرکز حوضه‎ها و رودخانه های اصلی حوضه‎ها محاسبه شدند. نتایج این پژوهش نشان می دهد که مقدار شاخص ناهنجاری سلسله‎مراتبی (?a) در حوضه‎ی پاطاق و پیران که در زاگرس چین‎خورده قرار دارند، نسبت به دو حوضه‎ی دیگر در زاگرس رورانده، بیشتر است. شاخص مذکور در حوضه‎های پاطاق، پیران، کمندان و دره‎تخت به‎ترتیب ۰۶/۲ ، ۶۵/۱، ۲۴/۱، ۱۵/۱ است. حداکثر پارامتر R (شاخص انشعابات) نیز در حوضه‎ی پاطاق (۰۱/۱) و حداقل آن در حوضه‎ی کمندان (۷۵/۰) است. بررسی داده‎ها نشان می‎دهد، رابطه‎ی معنادار مستقیمی بین پارامتر ?a و AF وجود دارد، به‎طوری‎که ضریب همبستگی بین این دو متغیر ۹۶ درصد است. ضریب همبستگی بین ?a و T نیز۸۷ درصد است؛ با این وجود، بررسی رابطه بین پارامتر R و AF نشان می‎دهد که رابطه‎ی مستقیمی بین این دو متغیر وجود ندارد و ضریب همبستگی آنها حدود ۴۴ درصد است. ضریب همبستگی بین R و T نیز ضعیف (۲۳ درصد) است. مطالعه‎ی الگوی زهکشی در حوضه ها نشان داد که حوضه های قدیمی تر و فرسایش‎یافته تر واقع در زاگرس رورانده (کمندان و دره‎تخت) الگوی زهکشی شبکه‎ی درختی دارند. الگوی زهکشی کلی در دو حوضه‎ی پیران و پاطاق (در بخش جوان‎تر و فعال‎تر زاگرس چین‎خورده) داربستی است، با این وجود، در این حوضه‎ها در پهلوهای پرشیب طاقدیس‎ها، الگوی موازی توسعه یافته است، درحالی‎که در مناطق کم‎شیب ساختمانی ، الگوی شبکه‎ی درختی دیده می‎شود. به‎طورکلی، این پژوهش نشان می‎دهد که ناهنجاری زهکشی در حوضه های مورد مطالعه، متاثر از تکتونیک بوده و پارامتر ?a، در مقایسه با پارامتر R ، کارایی بالایی در تعیین تکتونیک فعال حوضه‎ها دارد.

Keywords:

پیران , تکتونیک , زاگرس , شاخص انشعابات , شاخص ناهنجاری سلسله‎مراتبی , کمندان , ناهنجاری زهکشی