بررسی تطبیقی شکل و صور تزیینی صورت های فلکی در سه نسخه صورالکواکب عبدالرحمان صوفی

اخترشناسی از قدیمی ترین دانش های بشری است. ابوالحسن عبدالرحمن صوفی رازی فسوی استاد ریاضی و ستاره شناس برجسته ایرانی سده چهارم است که در دوران دیلمیان در فارس می زیست. وی کتاب صورالکواکب را که نسخه تصحیح شده ای از المجسطی بطلمیوس بود، بر اساس مشاهدات رصدی خودش تالیف کرد. هدف از این پژوهش، شناسایی انواع صورت های فلکی مصور، تجزیه و تحلیل ساختار تصویری و صور تزیینی و واکاوی وجوه افتراق و اشتراک آن ها در سه نسخه مصور صورالکواکب عبدالرحمان صوفی مربوط به قرن های ۶، ۹ و ۱۲ هجری قمری می باشند. سوالات پژوهش عبارتند از: ۱. ویژگی های بصری در سه نسخه مصور صوالکواکب در جهت نمایش اشکال و بروج دوازده گانه کدامند؟ ۲. شکل و صور تزیینی صورت های فلکی مصور دارای چه وجوه افتراق و اشتراکی است؟ این پژوهش براساس هدف، بنیادی و از نظر ماهیت توصیفی-تحلیلی با مطالعه تطبیقی است. داده ها با جستجو در منابع کتابخانه ای و از طریق مشاهده ی نسخ، به دست آمده اند. ابزار نمونه گیری شناسه، فیش، مشاهده و ابزار پویش گری نوین است. شیوه ی نمونه گیری مبتنی بر هدف غیراحتمالی است. جامعه پژوهش متشکل از تصاویر بروج دوازده گانه از نسخه های صورالکواکب عبدالرحمان صوفی موجود در موزه ی برلین، شامل ۵۴ تصویر، نسخه ی موجود در موزه ی متروپولیتن شامل ۲۵۷ تصویر و نسخه موجود در موزه ی متروپولیتن شامل ۷۸ تصویراست. همچنین روش تحلیل نمونه های منتخب کیفی است. نتایج پژوهش گویای آن است که از ویژگی های بصری مشترک در هر سه نسخه استفاده از عنصر خط در بازنمایی تصاویر است به گونه ای که در هر سه نسخه به کیفیت و تندی و کندی خط و نیز بهره گیری از آن در نمایش عمق نمایی بهره گرفته شده است. از دیگر ویژگی های بصری توجه به نقش کادر در تجسم موضوع است به گونه ای که هنرمندان در مصورسازی نقش ویژه ای به کار بخشیده اند. اگر چه در بعضی صفحات کادر حالت معمول را دارد اما هنرمندان در این ترکیب به فرا رفتن تصویر از کادر توجه نموده اند. همچنین نوع فضاسازی با ترکیب متن و تصویر همراه است که در صفحات مربوط به برج ها با غلبه ی تصویر در نیمه ی بالا یا پایین صفحه ترکیب بندی شکل گرفته است.

Keywords:

صورت های فلکی , صورالکواکب , عبدالرحمان صوفی , نجوم , نگارگری ایرانی