بررسی استعاره تمثیلی در حکایات و غزلیات گلستان سعدی (مورد مطالعه: ده حکایت و پنج غزل)

مشرف الدین مصلح بن عبدالله شیرازی (۶۹۴-۶۰۹) متخلص به «سعدی» نویسندهء اندرزگو و شاعر حکمت سرای قرن هفتم هجری قمری است. او تخلص خود را از نام اتابک مظفرالدین سعد بن ابوبکر بن سعد بن زنگی گرفته است. وی در سال ۶۵۵ سعدی نامه (بوستان) را به نظم درآورد و در سال بعد (۶۵۶) گلستان را تالیف کرد. دیگر آثار او قصاید فارسی، غزلیات، حکایات، قطعات، ترجیع بند، رباعیات، مقالات و قصاید عربی است که تحت عنوان کلیات سعدی گردآوری شده است. وی قسمت عمده ء آثار خود را به بیان اندیشه های تعلیمی اختصاص داده است، چنانچه علاوه بر گلستان و بوستان در بسیاری از غزلیات و حکایات خود به مسائل تعلیمی گریز می زند و برای انجام این کار به نحو موثری از ابزارهای بلاغی بهره می برد. استعاره تمثیلی یکی از کارآمدترین ابزارهای بلاغی اوست که به مناسبت های مختلف و با شیوه های گوناگون برای ابلاغ پیام اخلاقی از آن بهره می گیرد. برخی از این امثال در روزگار سعدی جنبه ضرب المثل داشته اند و برخی دیگر به دلیل ایجاز، جذابیت و عمق معنی بعد از او به مثل سائر تبدیل شده است. او برای زیبا نمودن تمثیلاتش از آرایه ها، ابزار و عناصر مختلف نظیر تلمیح، جابجایی مشبه و مشبه به، رعایت تناسب لفظی بین مشبه و مشبه به بهره می گیرد. سعدی با ۲۱۱۵۰ تمثیل پیشرو تمثیل پردازان ایران به شمار می رود. او از انواع تمثیل در کلام خود بهره برده است. در این میان تشبیهات تمثیلی و پس از آن استعاره های تمثیلیه بیشترین تعداد را به خود اختصاص داده است. حکایت تمثیلی او گاه به شکل مناظره و گاه به شکل روایت است و گاهی ساختار داستانی دارد. شخصیت داستان های وی انسان ، حیوان و اشیا هستند. او در بیان این حکایات از الحان مختلف در خطاب به خوانندگان استفاده می کند و زبان او حد میانه ای از سبک خراسانی است.

Keywords:

استعاره تمثیلی , نقد بلاغی , ادبیات تعمیلی , نقد ادبی