ارزیابی اثر کاربری جنگل و مرتع بر فرسایش بین شیاری و برخی ویژگی های فیزیکی خاک در جنوب شرقی ایران

فرسایش بین­شیاری یکی از انواع مهم فرسایش است که سهم عمده­ای در انتقال ذرات ریز خاک به­ویژه در مناطق خشک و نیمه­خشک دارد. به همین منظور هدف از انجام این مطالعه تعیین حساسیت خاک چهار نوع کاربری اراضی مختلف اطراف شهرستان جیرفت به فرسایش بین­شیاری هم به وسیله شبیه­سازی باران و هم از طریق تعیین تعدادی از شاخص­های پایداری خاکدانه بود. کاربری­های مورد بررسی شامل مرتع دست­خورده، مرتع دست نخورده، جنگل حفاظت شده، و جنگل مصنوعی بود. برای انجام این کار متناسب با میانگین بلندمدت منطقه بارانی با شدت ۶۰  میلی­متر بر ساعت توسط دستگاه شبیه­ساز باران بر روی خاک ایجاد و فرسایش بین­­شیاری اندازه­گیری شد. سپس شاخص­های پایداری خاکدانه و برخی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک اندازه­گیری شدند. نتایج نشان داد که بیشترین مقدار ماده آلی، رس و مقاومت کششی، و کمترین مقادیر جرم مخصوص ظاهری، درصد شن و بعد فراکتال در مرتع دست­نخورده (پوشش غالب درمنه، گون، یال اسبی و گیس پیرزن) وجود داشت. توزیع اندازه ذرات رسوب در مرتع دست نخورده کوچکتر و در جنگل حفاظت شده بزرگتر بود. هم­چنین بیشترین غلظت رسوب و بیشترین مقدار فرسایش در مرتع دست­خورده وجود داشت. کمترین غلظت رسوب در جنگل مصنوعی و کمترین مقدار فرسایش در جنگل مصنوعی و جنگل حفاظت شده دیده شد. به طور کلی نتایج نشان می­دهد که رخداد فرسایش بی­شیاری در برخی کاربری­ها به ویژگی­های ذاتی خاک مانند بافت خاک و در برخی دیگر به شیب زمین بستگی دارد. از طرف دیگر مقایسه مقدار فرسایش و غلظت رسوب نشان می­دهد که این دو ویژگی در کاربری­های مورد مطالعه با هم مطابقت دارند. به این معنی که می­توان غلظت رسوب را به عنوان شاخص مقدار فرسایش در نظر گرفت. در مجموع بهترین روش در جهت کاهش فرسایش بین­شیاری در منطقه را می­توان انجام اقدامات مدیریتی از قبیل حفظ و احیای پوشش گیاهی دانست که هم ساختمان خاک را بهبود بخشیده و هم فرسایش­پذیری آن را کاهش دهد.

Keywords:

شبیه ساز باران , رسوب , مقاومت کششی خاکدانه , رس قابل پراکنش , بعد فراکتال