تکانه خارجی، فشار هزینه، و رکود تورمی در اقتصاد ایران

طی دهه ­های گذشته دو منشا اصلی تحریک انتظارات و فشارهای تورمی در اقتصاد ایران قابل شناسایی هستند: افزایش نرخ ارز و هزینه کالاهای وارداتی، و عدم تعادل بین مقیاس اسمی اقتصاد و ظرفیت تولید. به علت تغییر در وضعیت کلی اقتصاد در دهه های ۱۳۹۰-۱۳۸۰ و ۱۴۰۱-۱۳۹۱ میزان اثر این دو عامل در ایجاد فشارهای تورمی بسیار متفاوت بوده است. یافته های پژوهش حاضر حاکی از آن است که در دهه ۱۴۰۱-۱۳۹۱ تکانه ­های منفی خارجی عامل اصلی پرش­ های نرخ ارز و مهمترین محرک در ایجاد موج های فشار هزینه بودند. در این دوره، سیاست­ های طرف تقاضا، به‎ویژه سیاست پولی پیشران نبوده، بلکه با ماهیتی واکنشی نقش استمراردهنده فشارهای تورمی را داشته است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که تفاوت در عملکرد نرخ تورم در دهه ۱۴۰۱-۱۳۹۱ در مقایسه با دهه ۱۳۹۰-۱۳۸۰ را می ­توان به وقوع تکانه خارجی تحریم و انتقال اثر آن به هزینه ­های تولید و توزیع و اصابت آن به بخش عرضه نسبت داد.. متوسط نرخ رشد سالانه نقدینگی در دهه ۱۴۰۱-۱۳۹۱ دوونیم درصد بیشتر از دهه ۱۳۹۰-۱۳۸۰ است، اما متوسط سالانه نرخ تورم در دهه اخیر نزدیک به چهارده درصد بیشتر از دهه قبلی بوده است. در دهه ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۰ انبساط مالی و پولی موتور رشد تقاضای کل و فشارهای تورمی بودند، اما ثبات نسبی نرخ ارز، کاهش مداوم نرخ ارز حقیقی، روان  بودن گردش کالا و ارز، و افزایش نسبت واردات به تولید ناخالص داخلی باعث محدود شدن فشارهای تورمی شده بودند. این عوامل به تقویت تقاضا برای ریال به عنوان دارایی مالی کمک کردند و از این بابت بخشی از اثر رشد نقدینگی جذب شد.