بررسی و تحلیل وام گیری های انیس الناس از اخلاق ناصری

انیس­الناس از آثار مهم تربیتی قرن نهم هجری است که شخصی به نام «شجاع» در باب اخلاق و تدبیر منزل در بیست باب تالیف کرده است. این کتاب توسط ایرج افشار تصحیح شده و مقدمه­ای کوتاه در معرفی اثر بر آن افزوده شده است. تامل در متن انیس­الناس نشان می دهد که یکی از منابع مهمی که شجاع از آن تاثیر پذیرفته، کتاب اخلاق ناصری، اثر خواجه نصیرالدین توسی است.  این پژوهش در پی پاسخ به این پرسش است که گستره اقتباس و وام­گیری در این اثر تا چه اندازه و به چه شیوه­ای است. نتیجه بررسی نشان می­دهد که شجاع به دو روش از متن اخلاق ناصری تاثیر پذیرفته است؛ «تاثیرپذیری لفظی- محتوایی» و «تاثیرپذیری محتوایی». در روش نخستین جملات و عبارت خواجه عینا  با تغییری جزئی اقتباس شده و لفظ و محتوا یکی است و شامل موضوعاتی مانند حقوق فرزندان، حقوق والدین،  آداب سخن گفتن و آداب برده خریدن است. در روش دوم، بسیاری از موضوعات انیس­الناس همان آرای خواجه است، اما شجاع با دخل و تصرف در تعابیر و عبارات با زبانی ساده­تر بیان کرده و شامل مواردی مانند لزوم تاهل، منع زنان از موسیقی، آداب دوست گزیدن و آداب جنگ است. بررسی آماری موضوعات مشترک نشان می دهد که شجاع  جمعا در ۱۵ مورد، از اخلاق ناصری تاثیر پذیرفته­است. از این میان، ۱۰مورد تاثیرپذیری لفظی-محتوایی است و ۵ مورد تاثیرپذیری محتوایی. از میان سه بخش یا مقالت اخلاق ناصری، تاثیرپذیری شجاع عمدتا از مقالت دوم یعنی تدبیر منزل است.

Keywords:

اخلاق ناصری , انیس الناس , اقتباس , وام گیری , نثر تعلیمی