نقد و بررسی اصالت کتاب سفرنامه اصفهان منتسب به افضل الملک

در مورد تاریخ اصفهان دوره صفوی، آثار مکتوب و تصویری متعددی وجود دارد، اما همه این منابع از اعتبار برخوردار نیستند. برخی از این منابع یا از اصالت برخوردار نبوده یا به صورت تحریف شده به معرفی آثار این دوران پرداخته اند. عدم توجه به اصالت برخی از این منابع، موجب خدشه­دار شدن پژوهش هایی شده است که از منابع غیر اصیل استفاده کرده اند. بنابراین جهت ارزیابی اصالت منابع مورداستفاده در پژوهش های علمی ضرورت دارد، پژوهشگر در جستجوی دستیابی به حقایقی باشد که عموما به شکلی سازمان یافته جمع آوری می شوند تا به این واسطه پاسخگوی سوال ها و فرضیه های اصلی پژوهش گردند. مسئولیت پژوهشگر درک تفاوت بین واقعیت، عقیده و همچنین تخیل است و دستیابی به این موارد، نیاز به منابعی معتبر دارد؛ لذا پژوهشگر قبل از استفاده از منابع، می بایست از اعتبار آن ها اطمینان حاصل کند. در این نوشتار تلاش شده تا با بررسی کتاب سفرنامه اصفهان،[۱] منسوب به میرزا غلامحسین افضل­الملک (۱۲۴۱- ۱۳۰۸ش) از نویسندگان دوره قاجار، اصالت آن موردنقد و واکاوی قرار گیرد و در این راستا، نسخه خطی و همچنین کتاب انتشار یافته[۲] آن بررسی شده است. میرزا غلامحسین در سال های پایانی حکومت ناصرالدین شاه (حک: ۱۲۷۵-۱۲۲۶ش) به عنوان مترجم وارد دستگاه حکومتی شد. وی پس از طی مراحل مختلف و پس از قتل ناصرالدین شاه در سال ۱۲۷۴ش، به دربار مظفرالدین شاه (حک: ۱۲۸۵-۱۲۷۵ش) راه یافته[۳] و به عنوان مورخ رسمی انتخاب شد و لقب افضل الملک را دریافت کرد.[۴] مطالعه حاضر با رویکرد انتقادی و استفاده از منابع کتابخانه ای صورت گرفته است.