نسخه شناسی مثنوی «مناظره الجواهر لمسره الخواطر» سروده بصیری بغدادی

«مناظره الجواهر لمسره الخواطر» مثنویی است در ۷۵۹ بیت در مناظره جواهرات با یکدیگر و اظهار برتری هر کدام بر دیگری، این اثر را بصیری در سال ۹۰۷ هجری قمری در سفر خویش به روم به نظم درآورد و در سال ۹۱۸ هجری قمری به امیر محمد فرزند سلطان بایزید عثمانی یا آنگونه که از متن برمی آید خود سلطان بایزید دوم تقدیم نمود. از این اثر ارزشمند، نسخه ای به شماره نسخه ۱۰۱۴۳ در کتابخانه مرعشی نجفی نگهداری می شود. مقاله حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و مطالعات کتابخانه ای ابتدا به واکاوی مختصات نسخه شناختی این اثر پرداخته است، آنگاه بر پایه سبک شناسی موضوعی، ادبی و زبانی آن را تحلیل کرده است. نتیجه این بررسی ها نشان می دهد، این اثر از حیث رسم الخط، ویژگیهای رسم الخط سده های ده و یازده را داراست. از منظر سبک شناسی موضوعی، پرداختن به موضوعات گوهرشناسی در قالب مناظره، مباحث تعلیمی و اخلاقی و بیان شرح احوال شاعر، مهمترین موضوعات اثر را تشکیل می دهد. متن از نگرش اخلاقی و شرایط زندگی نویسنده حکایت دارد بطوریکه از طریق این اثر لایه های مخفی زندگی بصیری بغدادی مکشوف می گردد. در سطح واژگانی، کاربرد برخی لغات نوساخته یا کم کاربرد و نیز بکارگیری گسترده اصطلاحات گوهرشناسی از برجستگی های اثر است. استفاده از جناس، انواع ایهام، کنایه، انواع تشبیه، واج آرایی، بازی با حروف بخصوص در حساب جمل، استشهاد به آیات و اشاره به مضامین شعری شعرای متقدم موجب آهنگین شدن و افزایش غنا در سطح بلاغی سخن شده است.

Keywords:

نسخه شناسی , سده های دهم و یازدهم , مناظره الجواهر لمسره الخواطر , بصیری , سبک شناسی