بررسی اجزاء در علم اصول با نگاهی به نظریات امام خمینی(س) و سید حسن بجنوردی

اجزاء از مباحث پربار اصولی و دارای آثار و نتایج فراوان در فروعات فقهی است. سوال اصلی ما این است که آیا به انجام رساندن ماموربه با تمامی شرایط که در آن اعتبارشده است، مقتضی اجزاء و ساقط شدن امر مولاست یا خیر؟ یافته های این پژوهش تحلیلی و بنیادین، حاکی از آن است که چنانچه در اوامر شرعی ظاهری قائل به اجزاء نباشیم، عسر و حرج لازم میآید و عسر و حرج شرعا نفی گردیده است. در اوامر واقعی هم اجزاء به صورت قطعی محقق خواهد شد. در اوامر اضطراری نیز با وجود مانع و اضطرار، اوامر به صورت اضطراری مجزی از امر مولا خواهند بود. قضا نیز درجایی لازم است که فوت حاصل شده باشد. اگر پس از اضطرار نیز شک در تکلیف مجدد داشتیم، با اجرای اصل برائت حکم به اجزاء می کنیم. در خصوص اوامر ظاهری نیز علمای امامیه قائل به عدم اجزاء هستند. بجنوردی بیشتر از نگاه متکی بر عقل سود جسته اند و امام خمینی علاوه بر بهره مندی از عقل و نقل، غرض شارع را در حد سقوط تکالیف شرعی دارای اهمیت می دانند که این امر دال بر نگاه عرف محور ایشان در تبیین مبانی و اصول است. تقریب دیدگاه این دو اندیشمند، حاکی از آن است که هر مقدمه عقلی و نقلی که موجبات سقوط تکلیف را به عنوان هدف نهایی شارع فراهم آورد معتبر بوده و این نگاه لزوم توسعه دیدگاه های عقلانی اصولی را در حفظ مصالح تشریع استوار می سازد.

Keywords:

اجزاء , امام خمینی , آخوند خراسانی , اصول , سید حسن بجنوردی