تحول نقش قاضی در رویکرد حل مسئله به خشونت خانگی؛ مطالعه تطبیقی حقوق کیفری کامن لا و ایران

به گواهی مطالعات تجربی، فرایند دادرسی و تصمیمات قضایی سنتی و سزا گرا به رغم هزینههای بالای آن در یافتن پاسخ مناسب و کاهش تورم پروندههای خشونت خانگی اثربخش نبوده است؛ ازآن جهت که دیدگاه نظام عدالت کیفری مزبور صرفا رسیدگی به امور موضوعی دعوای مطرح شده و اعمال قانون بر آن ها بوده و نقش بزه دیده، بزهکار و جامعه را در فرایند عدالت کیفری نادیده انگاشته است. تلاش برای رفع این مشکل و اعمال دیدگاه های جایگزین, منتهی به طرح رویکرد نوینی تحت عنوان حل مسئله با مولفه هایی همچون بازاندیشی در نقش قاضی در بسیاری از کشورهای تابع نظام حقوقی کامنلا مانند آمریکا و کانادا شده است. پژوهش حاضر از رهگذر رویکرد مذکور به دو مسئله اصلی می پردازد: نخست، در رویکرد حل مسئله نقش قاضی چه تحولی پیدا می کند؟ و دوم، جلوه های این تحول در نظام حقوقی ایران تا چه اندازه به رسمیت شناخته شده است؟ برای پاسخگویی به این پرسش ها از روش تحلیل محتوای اسناد و مدارک حقوقی ازجمله پرونده های قضایی مربوط به خشونت خانگی (۱۵ نمونه) در تابستان ۱۴۰۱ در مجتمع عدالت دادگستری استان خراسان رضوی استفاده شد. همچنین برای بررسی نگرش مقام های عدالت کیفری با استفاده از روش مصاحبه عمیق با ۳۰ نفر از کنشگران قضایی و وکلایی که پرونده های خشونت خانگی را بر عهده داشتند و تعدادی از بزه دیدگان مصاحبه و ۱۳ جلسه رسیدگی نیز مشاهده گردید. یافته های پژوهش نشان داد در رویکرد حل مسئله قضات از نقش های سنتی و صرف مرجع صدور حکم خارج شده و به عنوان عضوی فعال و سازنده درروند دادرسی حضور دارند. در نظام عدالت کیفری ایران نیز رویه قضایی برخی از قضات هرچند ناآگاهانه و غیر نظام مند واجد ویژگی های حل مسئله با درجات مختلف است.

Keywords:

قاضی مسئله محور , دادگا ه حل مسئله خشونت خانگی , نظام قضایی ایران , مسئولیت پذیری متهم