تاملی در ساختارشناسی جقه های سلطنتی قاجاری موجود در گنجینه جواهرات ملی ایران

در عصر قاجار با توجه به تعاملات اجتماعی-سیاسی  جواهرات و زیورآلات بسیار باشکوه و گران­قیمتی در بین حکومت­ها ساخته و تبادل می ­شد. بنابراین در طول تاریخ شاهنشاهی گنجینه ­های پر عظمتی از جواهرات جمع­ آوری شده که هر کدام در محلی نگهداری می­ شود. در این میان گنجینه­ ی جواهرات ملی یکی از جامع­ترین مجموعه ­های نگهداری زیورآلات گران­قیمت در طول تاریخ است. هدف از این پژوهش معرفی، شناسایی و بررسی ساختار آرایه ­های تزئینی و مطالعه ­ی وجوه مختلف هنری جقه های سلطنتی قاجار در این مجموعه است. در واقع این پژوهش جهت پاسخگویی به این سوال اساسی انجام یافته است که ساختار و ویژگی­های بصری جقه­ های سلطنتی قاجاری گنجینه جواهرات ملی ایران چیست؟ این پژوهش از نوع کاربردی می ­باشد و با روش توصیفی–تحلیلی انجام شده است، شیوه گردآوری داده ­ها از طریق مطالعات کتابخانه ­ای و از منابع و اسناد معتبر صورت گرفته است. برآیند پژوهش نشان داد: جقه ها بر اساس ساختار بصری بر سه وجه، قابل تقسیم­ بندی هستند: بخش فوقانی(شقه)، بخش میانی و بخش تحتانی(ساقه). فرم نمونه ­های مطالعاتی برگرفته از طبیعت بوده و از نقوش گیاهی، حیوانی، انتزاعی و در مواردی از نقوش هندسی و عناصر نوشتاری در تزئین جقه ها استفاده شده است؛ اگر چه بیشترین تزئینات مربوط به نقوش گیاهی می باشد. فرم بیشتر جقه­ ها به فرم بته شباهت دارند و دارای شقه(بخش فوقانی)هستند. اصلی ترین مولفه بصری در این آثار تعادل می باشد که گاهی از نوع تقارن بوده و گاهی از نوع توازن. همچنین فلزاتی چون طلا و نقره در اسکلت بندی آثار جهت قرار گیری اجزای تزنینی بکار رفته اند. شاخص ­ترین شیوه ساخت در جقه های مطالعاتی تکنیک مرصع­کاری بوده که تاثیر چشم­گیری در ساختار زیبایی شناسانه این آثار دارد.

Keywords:

Royal jackets , ornamental arrays , Qajar era , national jewelry treasures of Iran , جقه های سلطنتی , آرایه های زینتی , عصر قاجار , گنجینه جواهرات ملی ایران