زمینه و هدف:
عناصر کمیاب از شایع ترین آلاینده های خاک ، رسوب و
گردوغبار در محیط های شهری هستند که از قابلیت ایجاد خطر برای سلامت انسان برخوردارند. از این رو، این پژوهش با هدف ارزیابی مخاطره بوم شناختی و معیارهای سمیت شناسی محیطی عناصر آرسنیک، روی، سرب، کادمیم، کروم، مس و نیکل
گردوغبار خیابانی شهر همدان در سال ۱۳۹۸ انجام یافت.
مواد و روشها: در این مطالعه توصیفی، پس از جمع آوری ۳۷۸ نمونه
گردوغبار از ۱۸ ایستگاه منتخب واقع در مناطق صنعتی، تجاری و مسکونی شهر همدان و سپس آماده سازی و هضم اسیدی نمونه ها در آزمایشگاه، محتوی عناصر به روش طیف سنجی نوری پلاسمای جفت شده القایی (Inductively Coupled Plasma-Optical Emission Spectrometry: ICP-OES) خوانده شد. همچنین، نسبت به محاسبه شاخص های خطرپذیری بالقوه بوم شناختی (Er) و خطرپذیری بالقوه بوم شناختی تجمعی (RI) و معیارهای سمیت شناسی محیطی عناصر در نمونه ها نیز اقدام شد. پردازش آماری نتایج نیز با استفاده از نرم افزار SPSS انجام یافت.
یافتهها: نتایج نشان داد که میانگین غلظت عناصر (میلی گرم در کیلوگرم) در نمونه های
گردوغبار شهر همدان برابر با ۳۱/۲ برای آرسنیک، ۲۱۱ برای روی، ۲/۶۵ برای سرب، ۲۲۵/۰ برای کادمیم، ۳/۴۱ برای کروم، ۸/۴۸ برای مس و ۲/۷۹ برای نیکل بوده است. نتایج محاسبه شاخص Er نشان داد که خطر بوم شناختی همه عناصر "کم" و میانگین نزولی مقادیر شاخص برای عناصر بصورت کادمیم > آرسنیک > سرب > نیکل > مس > روی > کروم بوده است. از طرفی، با توجه به این که میانگین مقدار شاخص RI برابر با ۰/۷۷ بود، لذا، شاخص خطرپذیری بالقوه بوم شناختی تجمعی عناصر در نمونه های
گردوغبار مورد مطالعه در دسته "مخاطره بوم شناختی کم" قرار داشت. بعلاوه، نتایج محاسبه معیارهای سمیت شناسی محیطی بر عدم قابلیت آلودگی محیطی عناصر
گردوغبار شهر همدان دلالت داشت.
نتیجهگیری: هرچند میانگین مقادیر شاخص RI عناصر
گردوغبار شهر همدان در محدوده کم خطر قرار داشت، ولی از آن جا که عنصر کادمیم با %۲/۳۸ و بدنبال آن عناصر آرسنیک و سرب بیش ترین سهم را در ایجاد مخاطره بوم شناختی داشته اند، از این رو، توجه به شناسایی و کنترل منابع انتشار این عناصر در محیط شهری باید بیش از پیش مدتوجه قرار گیرد. از طرفی، نسبت به پایش دوره ای خاک، رسوب و
گردوغبار آلوده با قابلیت بروز خطر برای سلامت شهروندان توصیه می شود.