بررسی حکم وضعی و تکلیفی دین در عقد ضمان

از لحاظ فقهی می توان دین را به دو عنصر وضعی و تکلیفی تجزیه کرد: اولی به مال بودن دین در ذمه مدیون و دومی به تکلیف مدیون به پرداخت دین اشاره دارد. تجزیه دین به این دو عنصر در برخی از قراردادها و نهادهای فقهی و حقوقی ازجمله عقد ضمان بسیار بارز است. عقد ضمان از دیدگاه فقه امامیه موجب انتقال عنصر وضعی دین از ذمه مضمون عنه به ذمه ضامن می گردد و به تبع، عنصر تکلیفی نیز از عهده مضمون عنه زائل و به عهده ضامن انتقال می یابد. اما به نظر فقهای اهل سنت، عنصر وضعی دین در ذمه مدیون اصلی باقی است و در نتیجه عقد ضمان، یک عنصر تکلیفی اضافی، یعنی تکلیف به پرداخت دین در عهده ضامن به وجود می آید. علاوه بر این، مسائل متعدد دیگری نیز در عقد ضمان یافت می شود که در آنها تجزیه این دو عنصر مشهود است؛ ازجمله مسئله تعلیق در عقد ضمان را می توان به این صورت تحلیل کرد که تعلیق در عنصر وضعی ضمان جایز نیست، اما تعلیق در عنصر تکلیفی مانند معلق کردن پرداخت دین به عدم پرداخت مضمون عنه جایز است. در این مقاله، کارکرد تجزیه دین به دو عنصر وضعی و تکلیفی و برخی مصادیق آن در عقد ضمان بررسی می شود. جدا کردن این دو عنصر برای فهم و تحلیل بسیاری از مسائل و مشکلات فقهی آن راهگشاست و در برخی موارد ثمرات عملی نیز بر آن مترتب می شود.

Keywords:

دین , ضمان , ذمه , عهده , عنصر وضعی , عنصر