شناسایی مفهوم و ابعاد حسادت در قرآن و حدیث و مقایسه آن با روان شناسی حسادت

مقدمه: حسد در متون اسلامی «تمنای زوال نعمت از دیگری» معنا کرده اند. از طرفی در نقطه مقابل از «غبطه» یاد شده که به جای آرزوی زوال نعمت از دیگری، آرزوی دریافت آن نعمت برای خود مطرح است. حسادت وجهه ی همت نوشته ها و منابع اسلامی بوده است، پژوهش هایی در مورد آن صورت گرفته است اما این پژوهش ها با کاستی های روش شناختی مواجه بوده است. بدین خاطر هدف پژوهش حاضر در گام نخست، شناسایی مفهوم، ویژگی ها و ابعاد حسادت در قرآن و متون روایی و مقایسه ی آن با مفهوم حسادت در روان شناسی بوده و در گام دوم نزدیک شدن به یک الگوی انسجام یافته ی اسلامی، مبتنی بر یافته ها و نتایج تحقیق بوده است. روش: روش تحقیق حاضر کیفی و ازنوع توصیفی - اسنادی می باشد. نمونه مورد مطالعه، متنی و هدفمند شامل سه گروه به شرح ذیل بوده است: ۱. تمام آیات قرآن ۲. متن کامل بحارالانوار ۳. منابع معتبر روان شناسی. ابزارهای اصلی مورد استفاده در این پژوهش، فیش های اخذ شده ازمنابع مورد بررسی ، براساس جستجو در متن و رجوع به نمایه ها و جستجو از طریق نرم افزارهای مرتبط بوده است. بعد از اتخاذ نتایج از قرآن و احادیث ، توصیف وطبقه بندی اطلاعات بدست آمده، به شکل محتوایی انجام گرفته است. از طرف دیگر ، محتوای بدست آمده از احادیث و قرآن ، با نتایج به دست آمده از علم روان شناسی مورد مقایسه قرار گرفته است. در ادامه نوع روابط بین مفاهیم و مقوله های اخذ شده تعیین، تا به یک الگو یا مدل به شکل همبسته نزدیک شویم. نتایج: یافته های به دست آمده با توجه به ریشه حسادت، «ح س د»، در قرآن ۵ مورد مطرح شده که از لحاظ موقعیت سوره ها با موضوع حسادت یک بار در سوره های مکی آمده که شامل سوره فلق (بیستمین سوره نازله) است و سه بار در سوره های مدنی شامل سوره فتح (صد و دوازدهمین سوره نازله)، سوره نساء (نود و دومین سوره نازله)، و سوره بقره (هشتاد و هفتمین سوره نازله) آمده است. لذا می توان غالب سوره هایی که موضوع حسادت در آن آمده است را «مدنی» دانست. در روایات بحارالانوار تعیین مفهوم و مقوله بندی موارد تعیین شده در بر گیرنده موارد زیر بود: مفهوم و نشانه شناسی حسادت، پیامد حسادت بر خود و دیگری، دامنه نمود حسادت، انواع حسادت، نمونه های حسادت، عوامل شکل گیری حسادت، چگونگی مقابله با حسادت و کاهش آن. بحث و نتیجه گیری: به نظر می رسد حسد با زمینه های سرشتی و تا حدی یادگیری مرتبط است. همچنین از دو نوع حسادت مثبت و منفی و نیز حسادت غفلت و فتنه می توان سخن گفت. حسادت دارای پیامدهایی برای خود فرد و در صورت عینی شدن برای دیگری دارد. پس می توان از پیامدهای درون فردی و بین فردی سخن گفت. هرچند در متن روایات و قرآن از پناه بردن به خداوند به عنوان محوری ترین راه مقابله با حسادت یاد شده اما شیوه های مقطعی نیز مطرح شده است. با این مقوله ها می توان از یک الگوی منسجم سخن گفت که گاه متفاوت و گاه در توازی با علم روان شناسی بوده است.

Keywords:

حسادت , قرآن , روایت , روان شناسی