بررسی مبانی فلسفه عرفان ایرانی - اسلامی

خاستگاه عرفان را نباید با خاستگاه عرفان اسلامی یا عرفان مسیحی یا ... یکی دانست . عرفان یا معرفت معنایی عام دارد و علی الاطلاق هر گونه تجربه یا کشف معرفتی ، عقلی و علمی نوع بشر از جمال و جلال ذات نورالانوار را صرف نظر از قید اسلام و مسیحیت و ... عرفان یا معرفت می نامیم هرچند روشن است که مبانی نورانی اسلام(: دین تسلیم و اطاعت مخلصانه و کلمه مشترک همه ادیان آسمانی ) و کلام خداوند(قرآن و دیگر کتب آسمانی ) در صورتی که از زخارف و پیرایه های زاید و مشرکانه پاک گردد از درخشانترین نشانه ها و تجلیات ذات الوهی است و عارف محض هرگز از دین خالص و کلام الهی بی نیاز نیست . اما عرفان اسلامی یا عرفان مسیحی یا ... آن گونه عرفان است که رنگ دین وحتی مذهب گرفته است ؛ لذا بعید نیست این نوع معرفتها به دنبال تغیرات و انحرافات گوناگون در ظواهر و مظاهر ادیان از پی رنگی باشند. اختلاف بعضی از اهل پژوهش بیشتر بدان سبب است که آنان گاه عرفان و تصوف در معنای اصطلاحی آن را با زهد و عبادت و دینداری خلط نموده و یکی پنداشته اند و به همین دلیل در ادیان مختلف انتظار دینداران بر آن است که عارفان بنیان فکری و قلبی خود را با تعالیم دینی و مذهبی خویش بنیاد گذارند. لذا عرفان و تصوف اهل تسنن رنگ مذهب اهل سنت دارد؛ عرفان شیعیان رنگ تشیع دارد و عرفان مسیحی و بودایی رنگ مسیحیت و بودایی دارد و این تفاوت و رنگ عرفانی حکایت از تاثیر ادیان و مذاهب در عرفان و معارف ذاتی آدمی و نیز حقانیت و بطلان نسبی آنها دارد. افتراقات و تفاوتهای عرفان در ملل مختلف عمدتا در اثر و بر اثر عوامل دینی ، اجتماعی ، فرهنگی ، سیاسی ، جغرافیایی و ... پدید می آید و این تفاوتها با اینکه در ظهورات و اشکال عرفان است اما باطن و معنای عرفان را بشدت تحت تاثیر قرار می دهد. و اگر اشتراکاتی در عرفان اقوام مختلف به نظر می آید به دلیل مبانی مشترک در ذات آدمیان و نوع معرفت و تجربه معرفتی آنان است .

Keywords:

عرفان , خاستگاه , اسلامی , ایرانی