اثربخشی آموزش مهارت های اجتماعی بر مشکلات رفتاری نوجوانان با کم توانی ذهنی

هدف کودکان و نوجوانان هر روزه با گستره وسیعی از موقعیت های مسئله ساز اجتماعی مواجه هستند. کم توانی ذهنی نوعی ناتوانی است که به وسیله محدودیت معنی دار هم در کارکرد هوشی و هم در رفتار سازشی مشخص می شود. این ناتوانی قبل از ۱۸ سالگی رخ می دهد و میزان شیوع آن بین یک تا سه درصد کل جمعیت برآورد شده است. بیشتر افرادی که با کم توانی ذهنی شناسایی می شوند، در طبقه کم توانی ذهنی آموزش پذیر قرار می گیرند. کودکان و نوجوانان کم توان ذهنی در مهارت های اجتماعی نقص دارند؛ بنابراین آموزش مهارت های اجتماعی معمولا بخش جدایی ناپذیر برنامه های مربوط به افراد کم توان ذهنی است. این موضوع اهمیت دارد که دانش آموزان بتوانند با خانواده، همسالان، معلمان و دیگر افراد جامعه روابط اجتماعی مثبتی برقرار و آن را حفظ کنند. کودکان کم توان ذهنی علاوه بر مشکلات شناختی و اجتماعی، مشکلات رفتاری و هیجانی را نیز نشان میدهند. اختلالهای رفتاری، مشکلات فردی و اجتماعی بسیاری ایجاد می کند و ابتلای کودکان به این اختلالها معضلات فراوانی برای خانواده و مدرسه به وجود میآورد. همچنین آنها را در مقابل آشفتگیهای روانی و اجتماعی دوران نوجوانی و حتی بزرگسالی آسیبپذیر میکند. آموزش مهارتهای اجتماعی به ویژه در دوره نوجوانی، میتواند تاثیرات مثبتی بر رفتارهای دانش آموزان کم توان ذهنی و مشکلات آنها در این حوزه داشته باشد؛ بنابراین هدف از این پژوهش بررسی اثربخشی آموزش مهارتهای اجتماعی بر مشکلات رفتاری نوجوانان کمتوان ذهنی آموزش پذیر بود. روش بررسی روش مطالعه حاضر نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون-پس آزمون همراه با گروه کنترل بود. جامعه این پژوهش را تمامی نوجوانان کم توان ذهنی آموزش پذیر ۱۴ تا ۱۶ ساله شهر تهران تشکیل می دادند. در این پژوهش ۲۸ نوجوان کمتوانی ذهنی ۱۴ تا ۱۶ ساله به روش نمونه گیری دردسترس انتخاب شدند و به صورت تصادفی در دو گروه کنترل و آزمایش قرار گرفتند. ابزار پژوهش، بخش مشکلات رفتاری پرسش نامه مهارتهای اجتماعی گرشام و الیوت بود. والدین و معلمان پرسش نامه مشکلات رفتاری را برای تمامی آزمودنی ها تکمیل کردند و پس از تکمیل پرسش نامهها آزمودنیهای پژوهش به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل قرار گرفتند. گروه آزمایش در یک برنامه آموزشی ده جلسه ای شرکت کردند که مهارتهای اجتماعی را به صورت انفرادی آموزش میداد. گروه کنترل در کلاسهای معمولی مدرسه شرکت کردند و مداخلهای در زمینه مهارتهای اجتماعی دریافت نکردند. پس از اجرای این مرحله، معلمان و والدین دوباره پرسش نامه مشکلات رفتاری را برای تمامی آزمودنیها (گروه آزمایش و کنترل) تکمیل کردند. برای بررسی طبیعی بودن داده های به دست آمده از پیش آزمون و پس آزمون، از روشهای آمار توصیفی مانند میانگین، انحراف از استاندارد و آزمون کولموگروف-اسمیرنف و برای تجزیه وتحلیل آنها از روشهای آمار استنباطی مانند تحلیل کواریانس استفاده شد. یافته ها نتایج نشان میدهد که در زمینه مشکلات رفتاری میان میانگین نمرات پیشآزمون-پسآزمون گروههای آزمایش و کنترل هم از نظر مادران و هم از نظر معلمان تفاوت وجود دارد. بااین حال تجزیه وتحلیل دادهها با استفاده از تحلیل کواریانس نشان میدهد که این تفاوت در میانگین از نظر آماری معنادار نیست (P>۰/۰۵)؛ یعنی در مشکلات رفتاری نوجوانان کمتوان ذهنی تغییری ایجاد نشده است.  نتیجه گیری یافته های این پژوهش نشان داد که آموزش مهارت های اجتماعی بر مشکلات رفتاری افراد کمتوان ذهنی تاثیر معناداری ندارد. نتایج این پژوهش اثربخش نبود، اما شواهد پژوهشی نشان می دهد که افراد با تاخیرهای شناختی مانند کمتوانی ذهنی برای موفقیت به برنامه ای نیاز دارند که آموزش های تحصیلی، شغلی، زندگی روزانه و مهارت های اجتماعی را با هم دربرگرفته باشد. ازاین رو آموزش مهارتها در ابعاد مختلف مانند مهارت های اجتماعی برای یادگیری کودکان و نوجوانان کمتوان ضروری به نظر می رسد.

اثربخشی آموزش مهارت های اجتماعی بر مشکلات رفتاری نوجوانان با کم توانی ذهنی Keywords:

Adolescents , Intellectual disability , Social skills , Behavioral problems , نوجوانی , کم توانی ذهنی , مهارت های اجتماعی , مشکلات رفتاری