تبیین مفهومی ضرر و توسعه آن از منظر فقه تربیتی با محوریت آیه مضاره

تربیت فرزندان و احکام مربوط به آن، از موضوعات مهم فقهی است که ابعاد آن، از لابلای ادله و منابع دینی، قابل استخراج است. آیه۲۳۳سوره بقره یا «آیه مضاره»، یکی از این ادله است که در مقالات، از منظر «فقه تربیتی»، بدان توجه نشده است. در استناد به این آیه، تاملاتی وجود دارد. در این آیه، ضرر به چه کسی اراده شده؟ آیا می‎توان در مباحث فقه تربیت بدان استناد نمود؟ آیا ضرر، اختصاص به ضرر ترک رضاع دارد یا قلمرو مفهومی این کلمه، شامل سایر اقدامات ایجابی و ترک‎فعل‎های والدین نیز، می‎شود؟ آیا ضررهای غیرجسمانی، معنوی واخروی هم مشمول تعبیر «لاتضار» می‎گردد؟ نتایج تحقیق، نشان داد که بنابر دومعنی از احتمالات آیه، که با وجوهی تقویت می‎شود، ضرر به فرزند مفروض است و بدین ترتیب این آیه، جایگاه ویژه‎ای در ادله قرآنی مباحث فقه تربیتی می‎یابد. مفهوم ضرر در آیه، با توجه به دلایلی همچون الغاء خصوصیت، مخصص نبودن ذکر مصداق اظهر و استفاده از قیاس اولویت، بر مصادیق دیگر غیراز ارضاع در ساحت تربیت جسمی و نیز ساحت‎های دیگر تربیتی صادق است و علاوه بر امور جسمی، اموری که متعلق به تربیت روحی - روانی کودک است را نیز، دربرمی‎گیرد. با توجه به معنای عرفی ضرر و نیز مصداق مذکور در آیه، این واژه بر ترک فعلی که منجر به ضرر کودک می‎شود نیز، صادق است. هدف از این پژوهش، که به شیوه تحلیلی - اسنادی، با تتبع در منابع، ادله و آرای فقهای امامیه انجام شد، توسعه قلمرو مفهومی ضرر در این آیه است تا بتوان در استنادات احکام فقهی تربیت، از آن استفاده نمود.

Keywords:

والدین , رضاع , ضرر , تربیت جسمی , تربیت روحی , ترک فعل ضرری