تحلیل مکان مند عوامل محیطی موثر بر سلامت انسان در شهر تهران

پیشینه و اهداف: در دهه های اخیر، تعامل پیچیده بین عوامل محیطی و سلامت عمومی توجه پژوهشگران، سیاست گذاران و دست اندکاران سلامت عمومی را به خود جلب کرده است. درک اینکه چگونه عوامل محیطی بر سلامت انسان تاثیر می گذارند، در مقابله با چالش های سلامت شهروندان بسیار مهم است. در سال­های اخیر، سامانه­ های اطلاعات مکانی (GIS) به عنوان ابزارهای کاربردی در این زمینه مورد استفاده قرار گرفته ­اند و امکان بررسی و تجزیه و تحلیل روابط پیچیده بین متغیرهای محیطی و سلامت را فراهم کرده­اند. این سامانه ­ها ابزار مفیدی برای پهنه بندی بیماری ها به شمار می روند و با توزیع مکانی برخی بیماری ها می توان به نتایج قابل توجهی رسید. نتایجی نظیر این که برخی از بیماری ها با عوامل محیطی در ارتباط هستند. تشخیص عوامل محیطی در جهت درمان، پیش گیری و کاهش هزینه های بهداشتی و درمانی راهی در جهت توسعه سلامت می باشد. این مقاله به تجزیه و تحلیل مکان­مند  برخی عوامل محیطی موثر بر سلامت می ­پردازد تا بتوان راه­کارهایی را برای پیشگیری از بروز عوامل بیماری­ زا در شهروندان را ارائه کرد.روش ها : روش تحقیق انجام یک تجزیه و تحلیل مکانمند، شامل مراحل متعددی از جمله جمع آوری داده ها، پیش پردازش داده ها، تحلیل مکانی و ادغام با سیستم های پشتیبان تصمیم گیری است. جمع آوری داده های کیفیت هوا، یکی از اصلی ترین بخش های این تحقیق است. کیفیت هوای تهران تحت تاثیر عوامل متعددی از جمله انتشار آلاینده­ها توسط خودروها، واحدهای صنعتی و منابع طبیعی قرار دارد که میزان هریک با استفاده از شبکه ایستگاه های نظارت بر کیفیت هوا در سرتاسر شهر تهران اندازه ­گیری می­شود. این مجموعه داده زمانی- مکانی ما را قادر می سازد تا روندها و تغییرات کیفیت هوا در مناطق مختلف تهران را بررسی کنیم. همچنین، اطمینان از دسترسی به آب سالم، یک جنبه اساسی در حوزه بهداشت عمومی است. بنابراین، جمع آوری داده های کیفیت آب برای مطالعه ما بسیار حیاتی است  پارامترهای مورد نظر شامل میزان اسیدی یا بازی بودن آب (pH)، شفافیت، میزان اکسیژن خواهی شیمیایی (COD)، میزان اکسیژن خواهی زیستی (BOD) و غلظت آلاینده های خاص مانند فلزات سنگین است. برای تحلیل بیماری های واگیردار از جانوران از داده های جمع آوری شده توسط مراکز بهداشت محلات استفاده شده است. پس از جمع آوری داده های مورد نیاز، فرآیند تحلیل و پردازش داده ها جهت تجزیه و تحلیل مکانی آن ها انجام می شود و بعد از انجام تحلیل های مذکور، داده های حاصل از مراحل مختلف تحقیق در GIS ادغام می­شوند. این امر به ما امکان می دهد که داده های مکانی را با یکدیگر ترکیب کرده تا ارتباطات میان عوامل محیطی و بیماری ها را به صورت واضح تری نشان دهیم. این ادغام داده ها باید به صورت منظم و بادقت صورت گیرد تا نتایج تحلیل معتبر باشند. برای اجرای تحلیل ها و پردازش داده های مکانی، از نرم افزار QGIS استفاده شد. علاوه براین، برای تحلیل آماری داده ها از کتابخانه هایPandas  و NumPy در پایتون استفاده گردید.یافته ها: داده های جمع آوری شده از ایستگاه های پایش کیفیت هوا به ما امکان داد تا نقشه­ های دقیق از غلظت آلاینده ها و تغییرات مکانی آن ها به دست آوریم. این نقشه­ ها در پایش ریسک های سلامت مرتبط با آلودگی هوا بسیار ارزشمند هستند. تجزیه و تحلیل داده های کیفیت هوا غلظت های بالایی از مواد ذراتی PM۲.۵ و PM۱۰ در مناطق با جمعیت متراکم را نشان داد. علاوه بر این، غلظتNO۲  در نزدیکی معابر اصلی نشان دهنده سهم عمده وسائل نقلیه در تولید این گاز است. تجزیه و تحلیل کیفیت آب در تهران نشان داد که اختلافات معناداری در کیفیت آب مناطق مختلف وجود ندارد. . تجزیه و تحلیل داده های بیماری ، اطلاعات مهمی را در مورد ناقلین، زیستگاه ها و الگوهای رفتاری آن ها در برداشت که منجر به درک جامعی از اکوسیستم بیماری های واگیر شهر می­گردد. تدابیر هدفمند در کنترل بیماری­های واگیردار در مناطق با ریسک بالا و آموزش به جامعه هدف برای کاهش ریسک بیماری­ ها ضروری است.نتیجه گیری: سلامت انسان­ها توسط عوامل مختلف محیطی و از جمله مکان زندگی آنان تحت تاثیر قرار می گیرد به گونه ­ای که می توان گفت مسائل مربوط به سلامت تقریبا همیشه ابعاد مکانی دارند. بررسی خصوصیات این مکان­ها (از جمله خصوصیات مردم شناختی و وجود عوامل خطر محیطی)، به منظور انجام مطالعات بسیار حایز اهمیت است  نتایج این تحقیق نشان داد که GIS نقش ارزشمندی در بررسی و پیگیری روند شیوع و انتشار بیماری ها و سایر مسایل بهداشتی در طول دوره های زمانی و  ارزیابی خطرات محیطی برای ساکنین یک منطقه دارد. به کارگیری GIS یکی از راه­کارهای هشدار سلامتی به مردم در معرض خطر است. با مشخص نمودن مکان انتشار بیماری و نقاط آلوده شهر، مردم نسبت به محیط پیرامون خود آگاه تر شده، مسائل پیش­گیری را بهتر درک خواهند نمود. همچنین با مشخص شدن مناطق پرخطر، هزینه­ ها و مصارف بهداشتی تعدیل می­گردد زیرا سیاستگذاران و مدیران بهداشت و سلامت راهکارهای لازم برای پیشگیری و مقابله با شیوع این نوع بیماری­ها را به صورت هدفمند مورد توجه قرار خواهند داد.

Keywords:

ادغام داده , تحلیل مکانی , تعاملات سلامت- محیط زیست , سلامت عمومی , سیستم های اطلاعات مکانی