ریشه های تکوین نظریه ی اعجاز قرآن و تبیین وجوه آن در قرون نخست

کهن ترین منابع کلامی، حدیثیو تفسیری عالمان مسلمان طی قرون نخست به ندرت نظریه ای روشن درباب وجه اعجاز قرآنبیان می کنند. این در حالی است که در آغاز قرن پنجم، این بحث در آثار محققانی چون باقلانی،قاضی عبدالجبار و شریف مرتضی به نحوی بالغ و کامل مطرح می شود. غیبت این امر از یکسو و حضور انبوهی از مباحث قرآنی دیگر در آثار اسلامی قرون نخست اسلامی از سوی دیگر،این پرسش را در میان می آورد که عالمان اسلامی از کی و تحت چه شرایطی به موضوعاعجاز قرآن و تبیین وجه آن پرداخته اند. این مقاله می کوشد با مروری بر پیشینه یمباحث مرتبط، دو خاستگاه تاریخی برای پیدایش و نظریه پردازی درباب وجه اعجاز قرآن درقرون نخست بازشناسی کند: نخست مباحثات و مناظرات کلامی مسیحیان و مسلمانان درباب نشانه هاینبوت حضرت محمد(ص) و دوم تلاش های ادبی و کلامی معتزله ی بصره و بغداد. پس از ایندوران، متکلمان معتزلی این امر را در قرن چهارم بیشتر و بیشتر مطرح کردند که دراواخر این قرن، درآمد. از آغاز قرن پنجم، نظریه پردازی درباب اعجاز و تبیین وجهاعجاز قرآن هم در آثار کلامی و هم در آثار تفسیری عالمان تمامی فرق متداول و به یکیاز مباحث اساسی در دو دانش تفسیر و علوم قرآن تبدیل شده است.

Keywords:

اعجاز قرآن , معتزله , ادبیات جدلی یهودی و مسیحی , علوم قرآنی , تاریخ تفسیر , مجادلات اسلامی مسیحی , وجوه اعجاز