جام گیتی نما: یک قبله نمای متاخر ایرانی

«جام گیتی نما» ابزاری برای یافتن قبله است که در رساله معرفت قبله و بعضی آلات از محمدرضا بن محمدهاشم یزدی (زنده در ۱۲۷۴ق) معرفی شده است. از نوشته های او چنین برمی آید که او درصدد برآمده است برخی آثار و ابزار به دست آمده از گذشتگان را بررسی و احیا نماید. یکی از ابزارهای مورد توجه محمدرضا یزدی، قبله نمایی است که اگر چه او به توصیف جزئیات آن نپرداخته است، با بررسی شیوه عرضه مطلب و استفاده او از روش های ریاضی می توان دریافت که او به نمونه ای از قبله نماهای مکه-مرکز دسترسی داشته است که نقشه شهرهای اطراف مکه با کمک تسطیح قائم (ارتوگرافیک) بر آن تصویر شده بود. شیوه تبیین یزدی از این روش ترسیمی ریاضی و کاربرد دیگرگونه آن در ابزاری جدید با نام «جام گیتی نما»، نشان از نوع نگرش خاص او نسبت به روش های ریاضی تعیین قبله دارد که در مطالعه تاریخ ریاضیات دوره اسلامی به ویژه روش های تعیین قبله دارای اهمیت است. همچنین از رهگذر مطالعه رساله محمدرضا یزدی، اطلاعات قابل توجهی درباره نقشه های جامع مکه-مرکز صفوی و برخی دیگر از قبله نماهای متاخر اسلامی به دست می آید.

Keywords:

جام گیتی نما , محمد رضا یزدی , قبله نما , نقشه های مکه-مرکز , نگاشت قائم (ارتوگرافیک)