دگردیسی نشانه ای مفهوم "سدره المنتهی" با تکیه بر رویکرد نشانه شناسی فرهنگی یوری لوتمان

متن قرآن، نظامی نشانه­ای با پیکره­ای خاص است که در یک برهه زمانی خاصی نازل­شده است. فرایندهای نشانه­ای که در هر دوره خاصی رقم می­خورند، دریافت این متن را در معرض چالش­های متعددی قرار داده­اند. در این میان، تعبیر «سدره المنتهی» در سوره­ی نجم، یک تعبیر منحصر به فرد قرآنی است که در طول تاریخ به­عنوان یک اصطلاح ساخت یافته از سوی عالمان حوزه­های مختلف، مورد استفاده قرارگرفته است. اکثر مفسران، اغلب در پی توضیح معراج نبی(ص) به سدره المنتهی، پرداختی گذرا در قالب دورترین نقطه­ی بهشت داشته­اند، حال آنکه به نظر می­رسد، در پی روند آگاهی افزایی مسلمانان در خصوص این ترکیب قرآنی بود که معنای امروزین یعنی «والاترین درجه­ی قرب الهی» قابل درک و دریافت است. در مقابل، بعید به نظر می­رسد که قرآن در خطاب به مشرکان، چنین معنای پیچیده ای از فرهنگ اسلامی را لحاظ کرده باشد. در این بررسی، با روش توصیفی - تحلیلی، نخست کاربرد سدره المنتهی در بافت آیات سوره نجم، بازخوانی اولیه شده و سپس مروری بر تفاسیر متقدم از آن صورت می­گیرد و در ادامه، کوشش می­شود، دگردیسی نشانه­ای آن، با توجه به رویکرد نشانه­شناسی فرهنگی لوتمان، تبیین شود. لوتمان، بر سازوکار پویای تولید و دگردیسی نشانه­ای از زاویه­ی فرهنگ تاکید دارد. از نتایج اصلی مطالعه حاضر، تبیین این مقوله است که قرآن از طریق تنوع معنایی خود، نسبت به آینده کاملا باز است و در سطحی فراتر از تنوع معنایی، مجهز به نیرویی هنجاربخش است که قدرت برساخت نشانه­ای مقوله­ها و تعابیر را دارد.

Keywords:

سدره المنتهی , نشانه شناسی فرهنگی , مکتب تارتو , یوری لوتمان , دگردیسی نشانه ای , سپهر نشانه ای