پراکنش فضایی شاخص های توسعه در شهرستان های ایران با استفاده از رتبه بندی ترکیبی

تغییرات اجتماعی- اقتصادی دهه­های اخیر عدم تعادل ناحیه­ای و تمرکز بیش از حد امکانات در برخی نقاط (کوژهای توسعه) و محرومیت دیگر نقاط (مغاک عقب­ماندگی) را در پی داشته است. برای تعدیل در پراکنش شاخص­های توسعه، برنامه­ریزی جامع توسعه­پذیری مناطق با هدف ارایه­ی الگوی مناسب برای توزیع متعادل خدمات، جمعیت و سکونتگاه­ها (تعادل فضایی) ضرورت می­یابد. هدف از پژوهش حاضر، ارزیابی و سنجش درجه­ی توسعه یافتگی یا نحوه­ی برخورداری شهرستان­های کل کشور از ۳۰ شاخص ترکیبی؛ جمعیتی، کالبدی، زیربنایی، اجتماعی– اقتصادی و بهداشتی– درمانی است، جامعه­ی آماری پژوهش، ۳۳۶ شهرستان کشور بر اساس آمار سال ۱۳۸۵ می­باشد. بر این اساس ۳۰ شاخص مورد بررسیبا بهره­گیری از روش­های متداول سنجش سطح توسعه­یافتگی شامل تحلیل عاملی، تاپسیس و موریس مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته و نتایج حاصل از تحلیل­های صورت گرفته با استفاده از روش میانگین رتبه­ای ترکیب گردیده است. برای نیل به این مهم، شاخص­های مورد مطالعه با استفاده از روش تحلیل عاملی به ۸ عامل تقلیل یافته و به صورت ترکیبی در عوامل معنی دار ارائه گردیده­اند. بر این اساس از عامل اول و دوم که دارای درصد بارگیری بالاتر از ۱۰ درصد بودند؛ استفاده شده و بقیه­ی عوامل از تحلیل حذف شدند. همچنین با بهره­گیری از شاخص ترکیبی موریس و تکنیک تاپسیس چهار سطح برخورداری مشخص و نحوه­ی پراکنش شهرستان­ها در سطوح ارائه شده تشریح گردیده است. نهایتا با استفاده از اولویت­بندی رتبه­ها روش­های مذکور ادغام و سطوح چهارگانه برخورداری (ورابرخوردار، فرابرخوردار، میان برخوردار و فروبرخوردار) ایجاد و جایگاه هر یک از شهرستان­ها در این سطوح مشخص شده است. نتیجه­ی حاصل از رتبه­بندی نهایی نشان می­دهد که ۱۱۲ شهرستان سطح میان برخوردار و ۹۰ شهرستان فروبرخوردار بیشترین تعداد شهرستان­های کشور را به خود اختصاص داده­اند.

Keywords:

عدالت فضایی , عدالت اجتماعی و منطقه ای , تحلیل عاملی , تکنیک تاپسیس , رتبه بندی ترکیبی