نقش عوامل محیطی در امکان سنجی توسعه فیزیکی بهینه شهر ملکان

بررسی و شناخت ویژگی­های طبیعی هر منطقه می­تواند نقش عمده­ای را در امر برنامه­ریزی و مکان­یابی مناسب جهت توسعه و استقرار ساختمان­ها و تاسیسات شهری ایفا ­کند و از طرفی می­تواند مخاطرات محیطی را به حداقل برساند. در این تحقیق، مناسب­ترین مناطق برای توسعه فیزیکی آتی شهر ملکان (واقع در جنوب استان آذربایجان­شرقی) با توجه به ویژگی­های طبیعی منطقه مورد بررسی قرار گرفت. مهمترین عوامل طبیعی شامل: واحدهای ژئومورفولوژیک، زمین­شناسی، شیب، ارتفاع، قابلیت کشاورزی اراضی پیرامون شهر، نوع خاک، سطح ایستابی و کیفیت آب­های زیرزمینی هستند. برای وزن­دهی و همپوشانی لایه­ها از مدل AHP- فازی استفاده شد. در این زمینه، برای تهیه لایه­ها، وزن­دهی، فازی­سازی و همپوشانی فازی لایه­ها از نرم­افزارهای Expert Choice، Arc GIS، ENVI، و IDRISI selva بهره گرفته شد. مدل AHP برای بدست آوردن میزان اهمیت نسبی هر یک از متغیرها و منطق فازی برای تلفیق و همپوشانی لایه­ها مورد استفاده قرار گرفت. بدین منظور، پس از محاسبه مقادیر عضویت فازی هر یک از کلاس­های لایه­های موضوعی، با استفاده از پنج عملگر مرسوم فازی یعنی «و» فازی، «یا» فازی، جمع جبری فازی، ضرب جبری فازی و گامای فازی نسبت به همپوشانی لایه­ها اقدام گردید که در نهایت گامای ۸/۰ فازی به عنوان بهترین ترکیب انتخاب شد. مطابق این ترکیب،  محدوده اطراف شهر بر اساس قابلیت توسعه فیزیکی به پنج پهنه با قابلیت بسیار زیاد، زیاد، متوسط، کم و بسیار کم طبقه­بندی شد. نتایج نشان می­دهد که ویژگی های طبیعی منطقه، فرصت­های زیادی را برای توسعه فیزیکی شهر فراهم نموده است اما در عین حال، توسعه فیزیکی شهر به سمت شمال و بویژه احداث برخی واحدهای مسکونی و خدماتی در محدوده تاریخی تالاب باعث ایجاد مسائلی مانند برخورد با واحد­های ژئومورفولوژیکی نامناسب از نظر توسعه شهری، برخورد با شیب­های تند و سازندهای با استحکام پایین، بالا بودن سطح ایستابی آب­های زیرزمینی و همچنین در معرض قرارگیری برخی واحدها در مقابل سیلاب­های محلی شده است. بهترین جهت برای توسعه فیزیکی شهر ملکان، قطاعی با روند شرقی- غربی یعنی شمال­غرب هسته اصلی شهر و جنوب شهرک ولی­عصر است.

Keywords:

سیستم های اطلاعات جغرافیایی (GIS) , مدل AHP- فازی , مکان یابی , توسعه فیزیکی , شهر ملکان