بررسی اثرات گرمایش جهانی بر افزایش ریسک آتش سوزی جنگل های ایران

زمینه و هدف امروزه ایران به دلیل ویژگی های جغرافیایی و اقلیمی، یکی از آسیب پذیرترین کشورها در برابر تغییرات اقلیمی است. یکی از مهم ترین تاثیرات منفی تغییر اقلیم افزایش دما بوده که می تواند از این پس موجب افزایش خطر آتش سوزی جنگلی شود. پدیده آتش سوزی جنگلی به عنوان یک چالش زیست محیطی و یکی از مخاطراتی است که بخش وسیعی از جنگل های جهان را تهدید می کند و ایران از این قاعده مستثنا نبوده است. بنابراین هدف از این پژوهش بررسی اثر گرمایش جهانی بر افزایش ریسک آتش سوزی جنگل های ایران با بهره گیری از فناوری سنجش از دور و تحلیل فضایی بوده است. روش داده های پارامتر دمای ایستگاه های سینوپتیک (مهرآباد، یزد، بم، شیراز، اصفهان و بوشهر) طی دوره مشترک ۱۹۸۸ تا ۲۰۲۰ در بازه زمانی ۳۲ ساله، از سازمان هواشناسی دریافت شد. سپس برای بررسی روند دما از ماکرو اکسل و افزونه XLSTAT بهره گرفته شد. به منظور شناسایی پوشش گیاهی از شاخص پوشش گیاهی (NDVI) و از داده های ماهواره لندست ۸ استفاده شد و نقشه پوشش گیاهی از تصاویر ماهواره ای Land Cover ۱۰m ۲۰۱۷ در محیط ارث انجین استخراج شد. سپس برای محاسبه توپوگرافی از معیارهای ارتفاع، شیب، جهت شیب و پهنه سطوح تابش خورشیدی بهره گرفته شد. جهت شناسایی پراکندگی و تهیه نقشه تراکم کرنل مناطق آتش سوزی جنگلی، براساس طبقه بندی مناطق کم خطر و پرخطر، از داده های سنجنده MODIS C۶ ناسا طی سال های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۳ استفاده شد. یافته ها نتایج بررسی روند دما در کلیه ایستگاه ها طی دوره ۳۲ ساله، روندی افزایشی و معنی دار در سطح ۹۵ و ۹۹ درصد بود. این می تواند ناشی از افزایش گازهای گلخانه ای در مراکز شهری باشد که قابل توجیه است. نتایج بررسی شاخص پوشش گیاهی مناطق دارای تراکم پوشش گیاهی را مستعد خطر آتش سوزی نشان داد. بررسی پهنه سطوح تابشی در مناطق ارتفاعات شمالی تهران، در نواحی کناره های خزری و پهنه های شمالی ایران، شمال غرب ایران (اردبیل و تبریز)، نواحی مرکزی (کرمان، اصفهان، یزد و شیراز) از ارزش پیکسلی بالایی برخوردار بودند. یعنی میزان پهنه دریافتی تابشی خورشیدی در این مناطق نسبت به سایر مناطق ایران بیشتر بوده است. در نهایت نقشه پراکندگی نقاط و شدت تراکم کرنل نشان داد استان های کهگیلویه و بویراحمد و خوزستان مستعد ریسک بالاتری از آتش سوزی جنگلی هستند. نتیجه گیری ایران با تغییر اقلیم ناشی از گرمایش جهانی مواجه شده است. اقلیم جدید ایران هوای گرم تر و خشک تری را سپری خواهد کرد و بیشتر مستعد آتش سوزی جنگلی خواهد بود. بنابراین طرح برنامه ای جامع برای کاهش اثر تغییر اقلیم و آینده نگری های اقلیمی از حیطه مدیریت بحران در ایران باید مورد توجه قرار گیرد که این امر موجب کاهش آسیب پذیری و افزایش تاب آ وری خواهد بود.

Keywords:

Wildfires , Climate change , Spatial analysis , Crisis management , Natural hazards , آتش سوزی جنگلی , تغییر اقلیم , تحلیل فضایی , مدیریت بحران , مخاطرات طبیعی