تحلیل جامعه شناختی داستان فولکلوریک شیخ صنعان از منظر مردم شناسی فرهنگی؛ مقایسه دو روایت کردی و فارسی

مردم شناسی فرهنگی رویکردی است که در کنار سایر شیوه ها، برای بررسی تغییرات اجتماعی و فرهنگی بکار گرفته می شود و واژگان عناصری هستند که بار ایدئولوژیک یک متن و گفتار را بر دوش دارند و آن را دارای معنا می کنند. انتخاب، کاربرد لغات و واژگان خاص در ضرب المثلها، بازتاب دیدگاه و نگرش مردم نسبت به اتفاقات، پدیده ها، اوضاع، مسائل اجتماعی و افکار آنان است. در داستانهایی که از گذشتگان توسط راویان نقل می شود هم از موضع جغرافیایی و فرهنگ زیست محیطی راوی و هم فرهنگ گوینده­ی اصلی داستان چه مجهول و چه معلوم در شکل­گیری و ساختار داستان نقش اساسی و مهمی ایفا می شود. مقاله حاضر با هدف مقایسه دو روایت از شیخ صنعان (روایت کردی، به روایت مام احمدلطفی مهابادی و روایت فارسی، به روایت عطار) پرداخته، و برای تبیین اشتراکات و افتراقات فرهنگی، دو اثر را از منظر مردم­شناسی فرهنگی مقایسه می کند. برخی از نتایج حاکی از آن است: در هر دو منظومه، شخصیت­های شیخ صنعان و دختر به عنوان شخصیت اصلی، و مریدان و مرید خاص در نقش فرعی وجود دارند. در هر دو اثر از آداب و رسوم صحبت به میان آمده است. تفاوتی که در مورد شخصیت­های داستان شیخ صنعان به روایت عطار و روایت مام احمد لطفی وجود دارد، حضور شخصیتی به نام حضرت غوث است. حضور حضرت غوث ریشه در اعتقادات عرفانی و عقاید مردم منطقه به مشایخ دارد. از دیگر شخصیت ها، شخصیت پدر است. تاثیر پدر بر نهاد خانواده و پدرسالاری در داستان شیخ صنعان به روایت کردی، کاملا آشکار است. زیرا دختر ترسا موضوع خودش و شیخ را اولین بار برای پدرش تعریف می­کند. برخی از آداب و رسوم ها که مربوط به دین مسیحیت است در هر دو اثر وجود دارد و شیخ صنعان برای گرویدن به دین ترسایی باید انجام دهد. اما تفاوت هایی از آداب و رسوم در شیخ صنعان به روایت کردی وجود دارند از جمله آن می توان به مراسم خانقاهی و مراسم ازدواج اشاره کرد. از دیگرمولفه­های فرهنگی هر دو اثر البسه و پوشاک است. با این تفاوت که در داستان به روایت عطار به دلیل نوع ادبی بودن آن، اشاره به لباس صوفیان دارد ولی در داستان به روایت کردی، بیت­بیژ در توصیف دختر از نوع پوشش لباس کردی بهره برده است.

Keywords:

Sociology of Language , Cultural Anthropology , Narrative Studies , Kurdish Sheikh San'Aan , Persian Sheikh San'Aan , Attar , Mam Ahmad Lotfi , جامعه شناسی زبان , مردم شناسی فرهنگی , مطالعات روایی , شیخ صنعان کردی , شیخ صنعان فارسی , عطار , مام احمد لطفی