مقایسه تنوع گونه ای علفی در روشنه های جنگل مدیریت نشده و روشنه های ناشی از بهره برداری (بررسی موردی: راشستان های لیوان-بنفش تپه)

مقدمه و هدف: اهمیت ایجاد روشنه در پوشش تاجی جنگل­های  طبیعی به­عنوان قسمتی از فرآیندهای توسعه توده، بر بوم­شناسان پوشیده نیست. به نسبت اندازه فضای باز شده، تغییرات متفاوتی در ریزاقلیم منطقه ایجاد خواهد شد که در نهایت حفظ و پویایی ساختار این توده­ها را موجب می­شود. در جنگل­شناسی نزدیک به طبیعت ضمن شناخت رژیم­های آشفتگی طبیعی، تلاش می­شود تا از آنها به­عنوان الگو در مدیریت پایدار جنگل­ها استفاده شود. هدف از اعمال مدیریت مبتنی بر تقلید، حفظ، پایداری و ارتقای تنوع گونه­ای است. تقلید از آشفتگی­های طبیعی اثرهای متفاوتی را در جنگل­های تحت مدیریت نشان داده است. در برخی موارد شرایط مناسب­تری برای رشد نهال­ها و افزایش تنوع گونه­ای ایجاد شده است ولی در مواردی هم اعمال مدیریت یا بی­اثر بوده و یا اثرهای منفی ایجاد کرده است. بنابراین راهبردهای مدیریت بهینه باید مبتنی بر ارزیابی عمیق توده­های جنگلی باشد که نتایج پژوهش پیش رو، داده­های مفیدی را در این زمینه در اختیار قرار می­دهد.   مواد و روش­ها: در این پژوهش، برای تعیین تغییرات احتمالی ناشی از اجرای مدیریت، شاخص های تنوع گونه ای  علفی در روشنه های یک راشستان مدیریت شده به شیوه تک گزینی و یک راشستان شاهد (مدیریت­نشده) در سری یک طرح جنگلداری لیوان و بنفش تپه در استان گلستان مورد مقایسه قرار گرفت. برای این منظور تمامی روشنه­های موجود در هر جنگل پس از شناسایی و اندازه­گیری سطح، براساس تعاریف جنگل­شناسی به سه گروه کوچک (<۲۰۰ مترمربع)، متوسط (۲۰۰ تا ۵۰۰ مترمربع) و بزرگ (>۵۰۰ مترمربع) طبقه­بندی و از هر گروه سه تکرار به طور تصادفی موردبررسی قرار گرفت. نوع و درصد پوشش تمام گونه های علفی در پنج قطعه نمونه (در مرکز قطعه­نمونه و در چهار جهت اصلی جغرافیایی هر روشنه) ثبت شدند. برداشت گونه های علفی کف جنگل با استفاده از مقیاس تعدیل شده براون- بلانکه انجام شد. برای ارزیابی غنای گونه­های گیاهی از تعداد گونه­های گیاهی در هر قطعه نمونه استفاده شد. بررسی و مقایسه تنوع زیستی در قطعه های موردبررسی با استفاده از شاخص های تنوع سیمپسون و شانون وینر و برای یکنواختی از شاخص یکنواختی پایلو استفاده شد. مقایسه میانگین شاخص ها بین دو قطعه موردبررسی با استفاده از آزمون های t مستقل و من-ویتنی و در روشنه ها با اندازه­های مختلف با آزمون های توکی و Kruskal-Wallis انجام شد. از روش تجزیه­وتحلیل خوشه­ای برای گروه­بندی روشنه ها با اندازه­های مختلف استفاده شد. یافته­ها: در این پژوهش تعداد ۲۵ گونه علفی در دو منطقه موردبررسی شناسایی شد. در روشنه های قطعه مدیریت شده و مدیریت نشده به ترتیب ۱۷ و ۲۱ گونه علفی شناسایی شدند. برخی از گونه های علفی فقط در یکی از اندازه های روشنه حضور داشتند، ولی برخی دیگر در هر سه طبقه اندازه روشنه شناسایی شدند. نتایج نشان داد که اختلاف معنی داری بین شاخص های غنا (۷/۰±۲/۷ در مقابل ۶/۰±۳/۸)، یکنواختی (۰۵/۰±۶/۰ در مقابل ۰۴/۰±۵/۰)، شانون (۱/۰±۱/۱ در مقابل ۰۹/۰±۱/۱) و سیمپسون (۰۶/۰±۵/۰ در مقابل ۰۵/۰±۰.۵) گونه های علفی به­ترتیب بین دو قطعه مدیریت شده و مدیریت نشده وجود نداشت. همچنین تجزیه­وتحلیل خوشه­ای نشان داد که از نظر پوشش علفی روشنه های منطقه مدیریت­شده قابل تفکیک از منطقه مدیریت­نشده نیستند. جالب توجه اینکه غنای گونه­ای در توده مدیریت شده با اندازه روشنه کوچک (کمتر از۵۰۰ مترمربع) به طور معنی داری کمتر از دیگر روشنه­های این توده بود. اختلاف معنی­داری بین دیگر شاخص­های موردبررسی بین اندازه­های مختلف روشنه­ها در قطعه مدیریت­شده و مدیریت­نشده دیده نشد. نتیجه­گیری کلی: نتایج برخی پژوهشگران نشان داده است که مدیریت جنگل می­تواند تنوع گونه ای درختی را نسبت به جنگل های مدیریت نشده افزایش دهد ولی در پژوهش پیش رو، مدیریت مبتنی بر شیوه تک­گزینی پس از گذشت یک دوره ۱۰ ساله تاثیر معنی­داری بر ترکیب و تنوع پوشش علفی در روشنه های ایجاد­شده نداشت. البته لازم به یادآوری است که نوع مدیریت جنگل می تواند تنوع زیستی را در مقیاس منطقه ای تحت تاثیر قرار دهد بدون اینکه تغییری در مقیاس محلی ایجاد شود. همچنین تاثیر مدیریت جنگل بر تنوع گیاهی به شرایط زیستی و غیرزیستی و رویکردهای مدیریت جنگل بستگی دارد. نتایج برخی از پژوهش­ها نشان داده است که فراوانی گونه­های علفی در کف جنگل به فراوانی گونه­های درختی بستگی دارد. بنابراین در یک راشستان خالص که تعداد گونه­های درختی نسبت به یک جنگل آمیخته کمتر است، پایین بودن فراوانی گونه­های پوشش کف دور از انتظار نخواهد بود. در هر صورت، ارزیابی دقیق اثرهای مدیریت­های اعمال شده نیازمند بررسی­های بیشتر ویژگی های فلورستیک و خاکی روشنه ها در دوره­های زمانی مختلف پس از اجرای برش­ها است.

Keywords:

تنوع زیستی , سیمپسون , شانون وینر , غنای گونه ای