تعیین جایگاه رده شناختی زبان ها در پیوستار راست انشعابی-چپ انشعابی

درایر (۱۹۹۲) نظریه سوی انشعاب را در توجیه وجود جفت های همبستگی مطرح می کند و نتیجه می گیرد که زبان های جهان به دو رده آرمانی چپ انشعابی و راست انشعابی تمایل دارند. در این مقاله تلاش می کنیم به دو پرسش پاسخ دهیم: نخست آنکه با اتکا به مقاله درایر (۱۹۹۲) چگونه می توان جایگاه رده شناختی زبان ها را در پیوستار چپ انشعابی-راست انشعابی تعیین کرد؟ دوم آنکه زبان فارسی کجای این پیوستار قرار گرفته است؟ طبق استدلال های ارائه شده در این مقاله، برای بهره گیری از مقاله درایر، بر خلاف روش مرسوم در میان زبانشناسان ایرانی، نباید به سراغ جدول های آماری او رفت؛ بلکه باید به سراغ جفت عناصری رفت که درایر آنها را «جفت همبستگی» تعیین می کند؛ یعنی همبستگی معنادار آماری ترتیب آنها را با ترتیب فعل و مفعول تایید و تصدیق می کند. اگر این جفت های همبستگی را سنجه ها یا مشخصه هایی دوارزشی فرض کنیم، می توانیم در هر زبان شمار مشخصه های دارای ارزش چپ انشعابی، راست انشعابی یا دوارزشی (آمیخته) را بشماریم و بدین ترتیب میزان گرایش زبان را به هر یک از دو رده آرمانی بسنجیم. بر این اساس، فارسی در ۴۰ درصد مشخصه ها چپ انشعابی، در ۴۷ درصد مشخصه ها راست انشعابی و در ۱۳ درصد مشخصه ها دوارزشی است. پس می توان گفت فارسی تقریبا در میانه پیوستار چپ انشعابی-راست انشعابی قرار گرفته است و گرایش اندکی به سوی رده راست انشعابی آرمانی دارد. این نتیجه که حاصل به کارگیری شیوه نوی معرفی شده در این مقاله است با نتیجه حاصل از شیوه مرسوم در ایران (شیوه دکتر دبیرمقدم) یکسان نیست؛ هرچند که داده های پایه زبان فارسی یکسان بوده است. طبق شیوه دبیرمقدم، فارسی در تنها حدود ۲۱٪ از مشخصه ها فعل پایانی قوی است و در ۳۷٪ از مشخصه ها فعل میانی قوی است. و در حدود ۴۲٪ از مشخصه ها دوارزشی است. بنا بر این ارقام، فارسی بیش از اینکه راست انشعابی یا چپ انشعابی باشد دوارزشی یا آمیخته است. و تعداد مولفه های راست انشعابی اش یک و هشت دهم برابر مولفه های چپ انشعابی است؛ یعنی تقریبا دو برابر.

تعیین جایگاه رده شناختی زبان ها در پیوستار راست انشعابی-چپ انشعابی Keywords:

رده شناسی ترتیب واژه , درایر , جفت های همبستگی , نظریه سوی انشعاب , ترتیب خطی , رده های آرمانی