تحلیل دیدگاه مفسران غرب جهان اسلام (ابن عربی، ابن عطیه، قرطبی و ابن عاشور) در مساله خلقت زن از مرد

فهم درست نسبت به حقیقت هر چیز، به ویژه ماهیت انسان، تاثیر مستقیم بر کیفیت هویت­بخشی و تدوین حقوق متناسب با آن دارد. به همین دلیل در این جستار، با اشاره به آیات خلقت زن از مرد، نحوه مواجهه مفسران غرب جهان اسلام (ابن­عربی، ابن­عطیه، قرطبی و ابن­عاشور) با آیات خلقت زن مورد بررسی قرار گرفته تا ادعای وجود تبعیض جنسیتی در آیات پیش­گفته که برداشت تفسیر مفسران یاد شده است تحلیل شود. مفسران یادشده با وجود اختلاف در مفردات آیات مربوطه، نتیجه مشترکی از کیفیت و هدف از خلقت زن ارائه کرده اند. ابن­عربی، ابن­عطیه و قرطبی حرف «من» در آیه ۱ نساء و ۷۲ نحل را «من» جنسیه دانسته­اند؛ ولی ابن عاشور، «من» تبعیضیه می­داند. با وجود این، همه مفسران یادشده، تبعیض در مبدا خلقت را نتیجه گرفته­اند. همچنین، ابن­عطیه و قرطبی، «من» در آیه ۲۱ روم و ۱۸۹ اعراف را «من» جنسیه دانسته­اند؛ اما ابن­عاشور در ۲۱ روم، «من» نوع و در ۱۸۹ اعراف، «من» تبعیضیه می­داند. البته، همه مفسران یادشده، هدف از خلقت زن را خدمت به مرد بیان کرده اند که ادعایشان بر دو دلیل استوار است: دلیل اولشان، به روایتی است که توام با روایات متعارض است و دلیل دومشان، بر تفسیر «ثم» در آیه ۶ زمر است که بدون بررسی رابطه معطوف و معطوف­علیه، آن را به معنای تاخیر رتبی گرفته­اند؛ در صورتی که لفظ «ثم»، هنگامی بر تراخی رتبی دلالت دارد که در آیه، شواهدی دال بر پایین بودن جایگاه معطوف نسبت به معطوف­علیه وجود داشته باشد. با توجه به اینکه چنین شواهدی در آیات مربوطه یافت نشد؛ اندیشه قرآنی، دلالت بر یکسانی و یگانگی ماهوی زن و مرد دارد. گواه بر این مطلب، تقریر میزان واحد ارزیابی تقوا برای همه انسان­هاست.

Keywords:

خلقت زن از مرد , غرب جهان اسلام , فروتری زن , فراتری مرد , مطالعات زنان , تفسیر تطبیقی