نظریه خلود در عذاب، با تکیه بر دیدگاه ملاصدرا و حکیم سبزواری

تبیین عقلانی «انقطاع عذاب» توسط صدرالمتالهین، با انتقاداتی از سوی سبزواری مواجه شد. عدم پذیرش قاعده «القسر لایدوم» و عدم زوال فطرت الهی، حتی نسبت به کسانی که عذاب الهی براساس مقتضای طبع و ذاتشان است، دو انتقاد مهمی است که حکیم سبزواری نسبت به دیدگاه ملاصدرا دارند. در دیدگاه حکیم سبزواری ملکات رذیله در اثر تکرار، در نفوس افراد شقی رسوخ نموده است؛ به گونه ای که جزء ذاتیات آنها شده و امکان انفکاک آن وجود ندارد. لذا برای تمسک به انقطاع عذاب، جایی برای استفاده از قاعده «القسر لایدوم» نمی ماند. افزون بر این، استدلال به اینکه عذاب برخی براساس طبیعت و مقتضای ذاتشان است نادرست می باشد؛ زیرا فطرت الهی امری باقی است. لکن براساس دیدگاه ملاصدرا، هیچ یک از این دو انتقاد مورد قبول نمی باشد؛ زیرا وی تنها در یک مورد و نسبت به یک گروه خاصی از اهل عذاب از این قاعده استفاده می کند که خود این دیدگاه مورد پذیرش سبزواری است. بنابراین ملاصدرا هیچ گاه قائل به زوال فطرت الهی نسبت به هیچ یک از افراد موجود در آتش جهنم نمی باشد که در این نوشتار با روش تحلیلی- تطبیقی به تفصیل از آن بحث می شود.

Keywords:

فطرت الهی , القسر لایدوم , ملاصدرا , ملکات رذیله