بهبود عملکرد کمی و کیفی گیاه کنجد (Sesamum indicum L.) با استفاده از مدیریت کودهای کاربردی در کشت مخلوط با لوبیاسبز (Phaseolus vulgaris L.)

سابقه و هدف: کنجد (Sesamum indicum L.) به عنوان ملکه گیاهان روغنی یکی از خوراکی های مهم در کشاورزی سنتی نواحی گرم به شمار می رود. لگوم ها می توانند نیتروژن مولکولی هوا را تثبیت کرده و مصرف کودهای شیمیایی را در کشت مخلوط کاهش دهند. یکی از راهکارهای موثر جهت دستیابی به افزایش تنوع، کاربرد مخلوطی از گیاهان گونه های مختلف در زراعت است. برای توسعه کشاورزی پایدار، اجرای نظام های کشاورزی با نهاده کافی به صورت تلفیق با مصرف کودهای شیمیایی، زیستی و آلی به منظور تولید محصول و حفظ عملکرد در سطح قابل قبول، راهکاری موثر است. بنابراین، با توجه به ضرورت بکارگیری کودهای آلی و زیستی همراه با کودهای شیمیایی در بوم نظام های کشاورزی جهت تولید محصول سالم و با کیفیت بالا و نیز با توجه به اهمیت افزایش بازده تولید در کشت مخلوط، پژوهش زیر انجام شد. مواد و روش ها: آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه ای وابسته به سازمان جهاد کشاورزی شهرستان خنداب، استان مرکزی در دو سال زراعی ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ انجام شد. عامل اول منابع مختلف کودی در شش سطح (شاهد، کود مرغی، کود شیمیایی، میکوریزا، کود مرغی + میکوریزا، کود شیمیایی + میکوریزا) و عامل دوم کشت مخلوط در شش سطح (کشت خالص کنجد، کشت خالص لوبیاسبز، کشت مخلوط دو ردیف کنجد + دو ردیف لوبیاسبز، کشت مخلوط دو ردیف کنجد + سه ردیف لوبیاسبز، کشت مخلوط سه ردیف کنجد + دو ردیف لوبیاسبز، کشت مخلوط سه ردیف کنجد + سه ردیف لوبیاسبز) بودند. اجزای عملکرد و عملکرد دانه کنجد، عملکرد غلاف لوبیاسبز، عملکرد زیستی کنجد و لوبیاسبز، شاخص های رشد، درصد و عملکرد روغن کنجد مورد ارزیابی قرار گرفت. یافته ها: نتایج تجزیه واریانس داده ها موید تاثیر معنی دار اثرات اصلی کشت مخلوط و تیمار کودی بر تمامی صفات اندازه گیری شده در سطح احتمال یک درصد بود. برهم کنش میان آن ها (بجز درصد کلونیزاسیون ریشه) نیز تفاوت آماری معنی داری در سطح احتمال یک درصد نشان داد. کشت مخلوط نسبت به کشت خالص کنجد در تمامی صفات اندازه گیری شده بیشترین مقدار را حاصل کرد. به گونه ای که بیشترین درصد همزیستی میکوریزا با ریشه کنجد و لوبیاسبز به ترتیب ۱۲/۴۳ و ۰۶/۴۴% در کشت مخلوط دو ردیف کنجد با سه ردیف لوبیاسبز مشاهده شد. در بین تیمارهای کودی نیز بالاترین میزان همزیستی میکوریزا با کنجد و لوبیاسبز به ترتیب ۵۷/۷۸ و ۲۲/۷۹% از تیمار کود مرغی + میکوریزا حاصل شد. بیشترین میزان عملکرد دانه و عملکرد زیستی کنجد (به ترتیب ۲۵۷ و ۹۲۸ گرم در مترمربع) از کشت مخلوط سه ردیف کنجد با دو ردیف لوبیاسبز با کاربرد کود مرغی + میکوریزا حاصل شد. بالاترین مقدار عملکرد غلاف سبز (۱۲۰۴ گرم در مترمربع) به کشت خالص لوبیاسبز با کاربرد کود مرغی + میکوریزا تعلق گرفت. با توجه به مقایسه میانگین داده ها، کشت مخلوط دو ردیف کنجد با دو ردیف لوبیاسبز با کاربرد کود مرغی + میکوریزا بیشترین درصد روغن دانه کنجد (به ترتیب ۹۴/۴۹ و ۵۴/۵۲%) را تولید کرد. بیشترین عملکرد روغن دانه کنجد (۱۳۵۰ کیلوگرم در هکتار) نیز در کشت مخلوط سه ردیف کنجد با دو ردیف لوبیاسبز با کاربرد کود مرغی + میکوریزا مشاهده شد. با توجه به نتایج، بیشترین مقدار نسبت برابری زمین (۶۲/۱) به کشت مخلوط سه ردیف کنجد با سه دریف لوبیاسبز همراه با کاربرد کود شیمیایی تعلق گرفت.نتیجه گیری: با توجه به برتری تیمار کود مرغی+ میکوریزا همراه با کشت مخلوط برای گیاه کنجد، به نظر می رسد کاربرد این تیمار در بستر کشت مخلوط گیاهان برای حصول عملکرد مناسب در منطقه مورد آزمایش قابل توصیه است. همچنین، کاربرد تلفیقی کودهای آلی، زیستی و شیمیایی در بستر کشت مخلوط می تواند جایگزین مناسبی برای کاهش مصرف نهاده های شیمیایی باشد.

Keywords:

کود آلی , شاخص های رشد , چند کشت , عملکرد , محتوای روغن