ملاحظات بینامتنی در شعر و زندگی خاقانی و بهار

یکی از مهم­ترین رویکردهای ادبی در نقد ادبی جدید، بینامتنیت یا رویکرد میان­ متنی است؛ این اصطلاح را ژولیا کریستوا در حدود پنجاه سال قبل مطرح کرد و باب تازه­ای برای تحلیل متون گشود. در بینامتنیت، بر خلاف دیدگاه­ های کلاسیک که متون را حاصل نبوغ شاعر یا کاتب می­ پنداشتند، بحث بر سر آن است که متون بر یکدیگر تاثیر می­ گذارند و از این رهگذر، آثار جدید خلق می­ شود. به عبارت دیگر، بن­مایه جنبه هایی از آثار متاخر، آثار متقدم است و هر اثری می ­تواند ضمن تاثیرپذیری از آثار پیشین، بر آثار پسین نیز موثر باشد. در تحلیل های بینامتنی، هدف عمده، نشان دادن مشابهت­ های موجود در متون ادبی، اعم از نظم یا نثر است. در ادبیات و بویژه، متون شعری، می توان وجوه تشابه قابل توجهی در بین آثار ادبی یافت و نشان دادن این همانندی­ ها می­ تواند برای درک نکته های غامض یا روشن کردن ابعادی از این متون، سودمند باشد. نگاهی به اشعار ملک­ الشعراء بهار (۱۲۶۵-۱۳۳۰)، شاعر، ادیب و سبک­ شناس معاصر -با وجود ادعای خود او در داشتن سبکی نو- گویای آن است که بهار، در زمینه های تعبیرات و مضامین ... از سرایندگان کهن و بویژه خاقانی شروانی(۵۲۰-۵۹۵ ه­­­.ق)، متاثر بوده است. این مقاله کوششی است برای نشان دادن این تاثیرپذیری و نمایاندن همانندی های این دو سراینده و بازنمود توجه بهار به سراینده نامدار شروان، و سرانجام آن که بهار تا چه میزان در بسیاری از مضامین شعری خود از خاقانی شروانی بهره گرفته است.

Keywords:

خاقانی , بهار , بینامتنیت , ادب غنایی , مشابهت های شعری