«بازتاب جریان های اجتماعی دوره قاجار در اشعار ظهیرالدوله» (با رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف)

میرزا علی خان ظهیرالدوله با پشتوانه جایگاه سیاسی در دربار قاجار و پایگاه اعتقادی در طریقت صفی علیشاهی و با ایجاد تشکیلات روشنفکری و آزادی خواهانه، از شخصیت های تاثیرگذار در جریان مشروطیت به شمار می رود. پژوهش حاضر با استفاده از رویکرد تحلیل گفتمان فرکلاف، به دنبال پاسخ به پرسش های زیر است: نظم گفتمانی ایران عصر قاجاری چگونه در اشعار ظهیرالدوله بازتولید شده است؟ کردارهای گفتمانی اشعار وی بازتاب کدام یک از کردارهای اجتماعی است؟ و راهکار ظهیرالدوله برای برون رفت از گفتمان های حاکم چیست؟ نتایج نشان داد که کردارهای گفتمانی ظهیرالدوله با کردارهای اجتماعی دوره قاجار ارتباط مستقیم دارد؛ ساختار اجتماعی دوره قاجار در کارکردهای گفتمانی ظهیرالدوله با گزینش نام هایی مبتنی بر ارزش های بیانی بازتاب یافته و مشارکان در دو گروه دسته بندی شده اند: ۱-گروه «مثبت» شامل خداوند، بزرگان دین و عرفان و شخصیت های مثبت؛ ۲- گروه «منفی» شامل حاکمان ظالم، قدرتمندان زورگو، طبقات ناآگاه و ظلم پذیر جامعه. ظهیرالدوله با همراهی و همدلی با مردم، از جایگاه منتقد و ایده پرداز، تقابل گفتمانی ایجاد کرده است و راه رهایی از گفتمان حاکم را حرکت همگانی به سوی ستم ستیزی و آگاهی می داند.

Keywords:

تحلیل گفتمان , شعر قاجار , شعر عرفانی , ظهیرالدوله , نورمن فرکلاف , دوره قاجار , زبانشناسی اجتماعی