مطالعه ای در باب ابعاد مسئولیت اجتماعی کتابخانه های عمومی

هدف: پژوهش حاضر در صدد است تا مولفه‎ها، مقولات فرعی و ابعاد اصلی مسئولیت اجتماعی کتابخانه‎های عمومی را بکاود و بررسی کند که این مولفه‎ها چقدر در کتابخانه‎های عمومی تحقق یافته است. روش: پژوهش حاضر به روش ترکیبی و در دو مرحله کیفی و کمی انجام شد. در مرحله کیفی، با مرور متون مقالات پژوهشی انگلیسی‎زبان مولفه‎های مسئولیت اجتماعی کتابخانه‎های عمومی استخراج و ذیل ۱۱ مقوله فرعی و ۵ بعد اصلی دسته‎بندی شد و یک مدل مفهومی با روش چینش مفاهیم طراحی گردید. در مرحله کمی، این ۵ بعد و ۱۱ مقوله و مولفه‎های آن‎ها به پرسشنامه تبدیل شد و اعتباریابی گردید. روایی ابزار به روش سی‎وی‎آی بررسی شد و این ضریب برای هر گویه ۸/۰ برآورد شد. پایایی به روش دو نیم کردن بررسی شد و ضریب پایایی اسپیرمن-براون برای پرسشنامه ۸۹۱/۰ برآورد شد. پژوهش در بازه زمانی دی‎ماه ۱۴۰۱ تا خرداد ۱۴۰۲ انجام شد. جامعه پژوهش، کاربران فعال کتابخانه‎ عمومی حسینیه ارشاد و کتابخانه عمومی پارک شهر تهران بودند که حجم نمونه ۱۶۰ نفری با فرمول کوکران برآورد، و داده‎ها گردآوری شد. برای تجزیه‎وتحلیل داده‎ها از آزمون‎های دوجمله‎ای، یومان‎ویتنی، کروسکال‎والیس و مدل‎یابی معادلات ساختاری استفاده شد. یافته‎ها: یافته‎ها نشان داد که مسئولیت اجتماعی کتابخانه‎های عمومی شامل ۱۱ مقوله فرعی و ۵  بعد است که عبارتند از عقلانیت انتقادی (فهم انتقادی، آگاهی تاریخی)، عقلانیت پاسخگویی (بیان مستدل، عدالت‎خواهی)، عقلانیت گفتگو (سانسورزدایی، گفتگومحوری)، الهام‎بخشی اجتماعی (هنر اجتماعی، ادبیات اجتماعی)، و اجتماع‎سازی (حریم‎شناسی، جامعه‎پذیری، آگاهی‎بخشی). همچنین، یافته‎ها نشان داد که از نظر کاربران، ابعاد پنج‎گانه مسئولیت اجتماعی در کتابخانه‎های عمومی تحقق نیافته است و بین پاسخ‎های کاربران کتابخانه حسینیه ارشاد و پارک شهر در این خصوص تفاوت معناداری وجود نداشت. همچنین یافته‎ها نشان داد که گروه سنی ۳۱ تا ۴۰ سال، تحقق الهام‎بخشی اجتماعی را ضعیف‎تر از بقیه ارزیابی کردند و نیز گروه درآمدی ۱۰ الی ۱۵ میلیون تومان در ماه، تحقق عقلانیت انتقادی، الهام‎بخشی اجتماعی، اجتماع‎سازی، و کلیت مسئولیت اجتماعی کتابخانه‎های عمومی را نسبت به بقیه گروه‎های درآمدی بسیار ضعیف‎تر ارزیابی کردند. یافته‎های حاصل از مدل‎یابی معادلات ساختاری نشان داد که مسیر عقلانیت انتقادی، الهام‎بخشی اجتماعی، و اجتماع‎سازی تنها مسیر معنادار در مدل است یعنی عامل اثرگذار بر الهام‎بخشی اجتماعی، عقلانیت گفتگو است و مجموع اثر این دو عامل، بر اجتماع‎سازی اثرگذار است. همچنین، عقلانیت گفتگو بیشترین اثرغیرمستقیم را روی اجتماع‎سازی داشت و بنابراین به نظر می‎رسد اولویت‎دارترین مسئولیت اجتماعی کتابخانه‎های عمومی، ترویج عقلانیت گفتگو است. اصالت/ ارزش: پژوهش حاضر تلاش کرده تا مقولات و مصادیق مسئولیت اجتماعی کتابخانه‎های عمومی ایران را ارائه نماید. همچنین، در این پژوهش نشان داده شده که تحکیم و ترویج عقلانیت گفتگو در اجتماعات، اولویت‎دارترین مسئولیت اجتماعی کتابخانه‎های عمومی است.

مطالعه ای در باب ابعاد مسئولیت اجتماعی کتابخانه های عمومی Keywords:

social responsibility , public library , critical rationality , dialougic rationality , accountability rationality , social inspiration , community building , مسئولیت اجتماعی , کتابخانه عمومی , عقلانیت گفتگو , عقلانیت انتقادی , عقلانیت پاسخگویی , الهام بخشی اجتماعی , اجتماع ‎سازی