مهم ترین عوامل موثر بر پراکنش درختچه بادامشک (.Prunus scoparia (Spach) C.K.Schneid) در استان های خراسان رضوی و جنوبی

سابقه و هدف: ظهور گونه های گیاهی در هر منطقه تحت تاثیر عوامل محیطی و زیستی آن منطقه قرار دارد، بنابراین برای تعیین پوشش و پراکنش گونه های گیاهی و عوامل موثر بر رشدونمو آن ها، انجام پژوهش هایی در زمینه نیازهای بوم شناختی گونه ها و خصوصیات محیطی منطقه مورد مطالعه ضروری است. از نتایج این پژوهش ها می توان برای هر نوع برنامه ریزی در اجرای طرح های بنیادی مدیریتی به منظور احیا و اصلاح رویشگاه ها و حفاظت از منابع آب وخاک استفاده کرد. پژوهش پیش رو با هدف شناسایی شرایط رویشگاهی بادامشک (Prunus scoparia (Spach) C.K.Schneid.) انجام شد.مواد و روش ها: این پژوهش در دو استان خراسان رضوی و جنوبی در شش رویشگاه (شهرستان های قاین، بجستان، فردوس، خواف، بردسکن و سرایان) انجام گرفت. در منطقه معرف هر رویشگاه، یک قطعه یک هکتاری انتخاب و سه ترانسکت ۱۰۰ متری با فاصله ۲۰ متری در آن مستقر شد. در امتداد هر ترانسکت، ۱۰ قطعه نمونه چهار مترمربعی مستقر شد (درمجموع، ۳۰ قطعه نمونه در هر رویشگاه). در هر قطعه نمونه، درصد متغیرهای پوشش و تراکم گونه های گیاهی، لاش برگ، سنگ و سنگ ریزه و خاک لخت اندازه گیری شد. همچنین، دو نمونه خاک از ابتدا و انتهای هر ترانسکت و درمجموع، ۳۶ نمونه خاک برداشته شد. بافت خاک، هدایت الکتریکی، رطوبت اشباع، اسیدیته، ازت کل، فسفر، پتاسیم، سدیم، کلسیم، منیزیم، کلر، آهک، کربن آلی و ماده آلی با استفاده از روش های مرسوم اندازه گیری شدند. پس از جمع آوری همه اطلاعات اقلیمی، خاک، توپوگرافی و پوشش گیاهی مربوط به شش رویشگاه بادامشک در استان های مورد مطالعه، ابتدا دامنه گسترش بوم شناختی گونه مورد مطالعه براساس عامل های مورد مطالعه مشخص شد. سپس با استفاده از روش تحلیل مولفه های اصلی (PCA) عوامل محیطی موثر بر پراکنش بادامشک بررسی شد.نتایج: بیشترین درصد پوشش گیاهی در رویشگاه ترشیزوک در شهرستان فردوس و بیشترین درصد پوشش تاجی، تراکم و ارتفاع متوسط بادامشک در لسک در شهرستان بردسکن مشاهده شد. کمترین درصد پوشش گیاهی و درصد پوشش تاجی و تراکم بادامشک در قاسم آباد از شهرستان بجستان و کمترین ارتفاع متوسط گونه نیز در خردگرد از توابع شهرستان خواف به دست آمد. خصوصیات فیزیکی خاک مانند اجزای بافت خاک شامل درصد رس، شن و شیب زمین و نیز کلسیم (به عنوان یک متغیر شیمیایی خاک) بیشترین سهم را در تبیین واریانس محور ۱ در PCA تشکیل دادند. این ویژگی ها نسبت به خصوصیات شیمیایی خاک، اهمیت بیشتری داشتند. کلسیم و درصد شیب، تاثیر مثبت و درصد رس، تاثیر منفی بر پراکنش بادامشک در رویشگاه بردسکن داشتند. کربن آلی در پراکنش این گونه در رویشگاه بردسکن نیز موثر بود. همچنین، پراکنش بادامشک در رویشگاه قاین تحت تاثیر ارتفاع از سطح دریا و بارندگی بودند. به طورکلی، درصد رس، کلسیم، شیب، درصد شن، بیشینه درجه حرارت بیشترین سهم را در پراکنش بادامشک در کل مناطق مورد مطالعه ایفا کردند. تغییرات زیادی بین خصوصیات خاک در رویشگاه های مورد مطالعه مشاهده شد. دو رویشگاه خواف و بردسکن ازنظر خصوصیات خاک مشابه یکدیگر بودند. بادامشک در این رویشگاه های پرشیب و با درصد شن و کلسیم زیاد خاک پراکنش داشت. درمجموع، با در نظر گرفتن همه خصوصیات اقلیمی، خاکی و پستی و بلندی، رویشگاه های بادامشک در ۳ خوشه جایی می گیرند. رویشگاه های خواف و بردسکن در گروه اول، رویشگاه های سرایان و بجستان در گروه دوم و رویشگاه های قاین و فردوس نیز در گروه سوم قرار گرفتند.نتیجه گیری کلی: بادامشک در مناطق مورد مطالعه در دامنه ارتفاعی ۱۴۸۰ تا ۱۷۰۰ متر از سطح دریا، اغلب در جهت های جنوبی و شیب ۱۰ تا بیشینه ۶۶ درصد و بارندگی سالانه ۱۳۰ تا ۱۸۷ میلی متر پراکنش داشت. رویشگاه های مورد مطالعه، خاک غیرشور با بافت لومی تا شنی- لوم داشتند. از بین متغیرهای محیطی مورد مطالعه، کلسیم خاک، بافت خاک، درصد شیب و بیشینه درجه حرارت مهم ترین عوامل موثر بر پراکنش بادامشک در رویشگاه های مورد مطالعه بودند. کشت این گونه در مناطق تخریب یافته کوهستانی، متناسب با شرایط بوم شناختی آن ازنظر دامنه ارتفاعی، درصد شیب و متوسط بارندگی مشابه توصیه می شود.

مهم ترین عوامل موثر بر پراکنش درختچه بادامشک (.Prunus scoparia (Spach) C.K.Schneid) در استان های خراسان رضوی و جنوبی Keywords:

پراکنش گونه , تجزیه مولفه های اصلی , شرایط محیطی , عوامل ادافیکی