بررسی تطبیقی انسان کامل از دیدگاه ابن سینا و ابن عربی

این نوشتار به بررسی تطبیقی دریافت دو چهره برجسته فلسفه و عرفان در عالم اسلامی یعنی ابن سینا و ابن عربی از مفهوم انسان کامل اختصاص دارد. طبق آن چه مشهور است واضع اولیه اصطلاح انسان کامل، ابن عربی است اما در این پژوهش تلاش شده است در آثار ابن سینا نیز این نظریه واکاوی و تبیین شود. طبق نتایج حاصل از این پژوهش ابن سینا نیز به وجود انسان کامل باور دارد و انحای ضرورت و چگونگی وجود آن را تبیین کرده است. در واقع او در خصوص انسان کامل نظریه واحدی ندارد بلکه گونه های مختلفی از انسان ها را انسان کامل می شمرد. به عبارت دیگر او هم فیلسوف را که عالما عقلیا مضاهیا للعالم عینی و جامع حکمت نظری و عملی شده به مثابهی انسان کامل می انگارد و هم عارفی را انسان کامل بر می شمرد که با فکرش به عالم قدس رو می کند در حالی که همواره خواهان پایداری تابش نور حق در سر خود است و دائما در حال تخلیه و تحلیه است و هم به نبی به مثابه انسان کامل می نگرد. از نظر او عالی ترین درجه ای که برای عقل بشری قابل دستیابی است نبوت است و بر این باور است نبی نائل به تمام احوال عارفان نیز آمده است. هم چنین اتصال انسان به عقل فعال که در آخرین مراتب تعقل و تفلسف حاصل می آید، اختصاص به نبی به عنوان برترین انسان دارد که با تزکیه نفس و نیل سلوک عرفانی به این مرتبه دست می یابد. وحی مختص نبی را پیوندی میان عقول و انسان ها به منظور آگاهی از امور می داند و قوه گیرنده وحی را عقل عملی نبی و منبع القای این گزاره ها را عقل فعال برمی شمرد.در واقع می توان گفت سه دیدگاه وی با یکدیگر هم پوشانی دارد. ابن سینا هم چنین قائل به یک انسان کامل واحد در هر عصر نیست و علاوه بر قائل بودن تشکیک در مراتب افراد انسانی به تشکیک در مقام انسان کامل نیز باور دارد یعنی مقام انسان کامل را ذومراتب می شمرد که برای رسیدن به آن باید طی طریق کرد و هر فردی متناسب با به فعلیت رساندن این قوه می تواند انسان کامل با مرتبهخاص خود شود.ابن عربی اما نظریه انسان کامل خود را فارغ از شرافت عقل صرفا بر اساس نظام عرفانی و اسمائی خود پایه گذاری کرده است و برای انسان کامل در کنار اسمای الهی نقش بسزایی قائل است تا آنجا که بدون انسان کامل، عالم ظهوری در علم خدا و خارج نخواهد داشت. طبق مبانی عرفانی او ویژگی های بی نظیری برای انسان کامل می توان قائل شد که به دلیل تفاوت در مبانی فکری، بسیاری از آن ها از جمله کمال جلاء و استجلاء مظاهر حقیقت محمدی، روح عالم بودن و... را نمی توان در نظام فکری ابن سینا ردیابی کرد اما در بسیاری از ویژگی ها نیز با انسان کاملی که ابن سینا باور دارد به خصوص عارف به مثابه انسان کامل شباهت خیره کننده ای یافت می شود. از نظر ابن عربی انسان کامل وجود واقعی دارد یعنی بنا بر نص الهی وجود دارد و صرف طی طریق و کسب کمالات به آنمقام نمی توان رسید بلکه باید خداوند وی را انتخاب کرده باشد.

بررسی تطبیقی انسان کامل از دیدگاه ابن سینا و ابن عربی Keywords:

انسان کامل , نبی , عارف , فیلسوف , قطب , خلیفه