حیله های شرعی فرار از ربا و ارتباط آن با نسبیت اخلاقی

از منظر اخلاقی «حیله» امری ناپسند تلقی می گردد. در آموزه های دینی نیز عبارات فراوانی در مذمت حیله یافت می گردد. با این حال فقهای اسلامی این امر را در مواردی تجویز کرده اند که از آن به «حیله های شرعی» یاد می شود. یکی از انواع حیله های شرعی، حیل ربا است. حیله های شرعی فرار از ربا راهکارهایی برای رهایی از معاملات ربوی هستند. مطابق دیدگاه مشهور فقها، این حیله ها جایز هستند. از سویی، دیدگاه رایج اندیشمندان مسلمان، بر نفی نسبیت گرایی در اخلاق و بر ثبات و اطلاق اصول و ارزش های اخلاقی استوار است. پرسش این است که تجویز حیله های شرعی چگونه با این دیدگاه رایج اندیشمندان مسلمان قابل جمع است؟ نوشتار حاضر به روش توصیفی تحلیلی و گردآوری کتابخانه ای، با تحلیل آرای فقهای اسلامی، نشان داده است که از منظر فقها در حیل شرعی، موضوع از تحت عنوان ربا خارج شده است؛ ازاین رو قبح ربا و گناه به اطلاق خود باقی است و نسبیتی در قبح این افعال ربوی به وجود نیامده است. با این حال تحقیق مسئله حاکی از این است که حیل ربا دست کم در پاره ای موارد منجر به نوعی نسبیت گرایی می شود و اموری همچون نسبیت در معرفت خاستگاه آن است. همچنین حتی درصورتی که قائل شویم موضوع از تحت عنوان ربا خارج است، با لحاظ پیامدهای اخلاقی این حیل، مشابهت هایی در آثار و پیامدهای نادرست بعضی حیل شرعی با دیدگاه نسبیت انگار اخلاقی حاصل می گردد که می تواند منجر به تزلزل در اصول ثابت اخلاقی در نگاه عامه مردم گردد. در نتیجه ازآنجاکه حیل شرعیه یا از محرمات الهی یا زمینه وقوع در حرام می شوند و یا موجب پایمال شدن حقی که در اسلام به رسمیت شناخته شده است می گردند، جایگاه مثبتی در فقه ندارد و در مواردی قابل دفاع نیست.

حیله های شرعی فرار از ربا و ارتباط آن با نسبیت اخلاقی Keywords:

حیل شرعی , ربا , اخلاق , نسبی گرایی , معرفت دینی