مساله تجلی در خوشنویسی اسلامی؛ با تکیه بر اصول صفا و شان

مفهوم «تجلی» یکی از مفاهیم بنیادین حکمت و عرفان اسلامی است که ریشه در قرآن کریم و روایات معصومین (ع) دارد و از همین معبر، وارد زبان ذوقی عرفای مسلمان، خصوصا ابن عربی، هم اهتمام ویژه ای به آن پیدا می کنند. با وصف این، از آنجاکه مساله تجلی در هنر، جایگاه خاصی در مباحث عرفانی می یابد و چون یکی از اصول اساسی هنر خوشنویسی همانا «صفا» است و تا زنگار از قلب زدوده نشود و صفا حاصل نگردد، نقشی در آن متجلی نخواهد شد؛ لذا به نظر می رسد که از معبر همین مفهوم تجلی، پیوند وثیقی میان عرفان و خوشنویسی برقرار می شود. برهمین مبنا، پژوهش حاضر کوشیده است تا به این دو پرسش پاسخ دهد؛ ۱. تجلی چیست و چه جایگاهی در متون مقدس و عرفانی ما دارد؟ ۲. رابطه تجلی با مبانی نظری خوشنویسی اسلامی، خصوصا «صفا» و «شان» چیست؟ روش پژوهش حاضر توصیفی-تحلیلی است که براساس داده های کتابخانه ای انجام شده است؛ لذا برای رسیدن به پاسخ روشن این دو پرسش و برقراری پلی میان عرفان و خوشنویسی اسلامی و یافتن شان عرفانی «تجلی» در آن، ابتدا به معنای تجلی در منابع دینی همچون آیات و روایات پرداخته شده و سپس در متون عرفانی (نزد ابن عربی و عرفای پیش از او) معنای آن را پی گرفته است. در ادامه، به مقوله تقدس در خوشنویسی پرداخته شده و از ثنای اصول دوازده گانه حاکم بر آن (طبق متن آداب المشق باباشاه اصفهانی) ارتباط «تجلی» با «صفا» و «شان» در خوش نویسی اسلامی و نسبتش با حسن یا زیبایی آن بررسی شده است.

مساله تجلی در خوشنویسی اسلامی؛ با تکیه بر اصول صفا و شان Keywords:

Assistant Professor , Department of Philosophy of Art , Faculty of Art and Architecture , Bu-Ali Sina University , Hamedan , Iran , تجلی , عرفان , صفا , شان , خوشنویسی اسلامی.