زمان یکی از مفاهیم بنیادین در
معماری ایرانی- اسلامی است که معماران ایران زمین از گذشته های دور تا کنون تلاش کرده اند آن را در آثار
معماری خود به کار گیرند. بوجود آمدن گرایش های جدید در
معماری باعث شده توجه به زمان، در
معماری معاصر نیز امتداد یابد. همچنین به دنبال پی جویی
زمان در نظریه های هستی شناسانه ی عرفانی–
ایرانی به مرتبه ی سرمدی رسیدیم. در این مقاله گردآوری اطلاعات و اسناد به روش کتابخانه ای می باشد که با بکارگیری روش توصیفی تشریحی به نتیجه رسیده است. هدف از ارایه مقاله حاضر، بازشناسی ویژگی های مادی و معنوی مفهوم
زمان در
معماری سنتی و اندیشه های
ایرانی و تبیین کیفیت تجلی آن در آثار
معماری معاصر است. پرسش کلیدی آن است که
زمان در
معماری ایرانی بیانگر چه تاثیراتی است و
زمان در
معماری و نقاشی بیانگر چه مفاهیمی است همچنین فلاسفه ی تاریخ
زمان را از چه ابعاد و زوایایی بررسی کرده اند نتایج به دست آمده از این تحقیق نشان می دهد که با توجه به بنیادهای نظری در فرهنگ عرفانی-
ایرانی زمان محدود به نوع کمی و قراردادی اش نیست، بلکه در مراتب مختلف وجود،
انسان زمانمند با انواع مختلفی از آن شامل زمان، دهر و
سرمد که پاسخگو به شرایط آن مرتبه ی وجودی هستند رو بروست