مطالعه تطبیقی زیبایی شناسی در صفحه آرایی نسخه های مصور سبحه الابرار جامی و دیوان خاقانی ( قرن 9 و 11 ه.ق )

هنر کتاب آرایی و نگارگری از جمله هنرهای ارزنده و پرافتخار تاریخ هنر ایران زمین است. در طول تاریخ پرفراز و نشیب این هنرها، مکاتب و هنرمندان گوناگونی آمدند و رفتند؛ و در هر یک ارزش های بصری و تزیینی قابل توجهی به یادگار ماند که بعدها، در دوره های پسین آن مکاتب قابل مشاهده است. دو مکتب نگارگری هرات در دوره تیموری و اصفهان در دوره صفوی، از جمله مکاتب با اهمیت و پرارزش هنر ایران هستند که آثار بسیار با ارزشی در این دوران به رشته تحریر در آمدند. آثار مهم ادبی مانند : سبحه الابرار عبدالرحمان جامی شاعر قرن نهم ه.ق و دیوان حکیم افضل الدین بدیل با علی خاقانی شاعر قرن ششم ه.ق است که شاید این دیوان ها در دوران ها و مکاتب مختلف هنری دیگر کتابت و نگارگری شده باشند، اما این دو نسخه مذکور که در سده های 9 و 11 ه.ق کتابت و نگارگری شده اند به علت عدم دسترسی آسان و نگهداری در مخزن موزه کاظمینی یزد و ناشناخته بودن، تاکنون مورد مطالعه و تحلیل قرار نگرفته اند. در این پژوهش برآن شدیم تا ویژگی های زیبایی شناسی، صفحه آرایی و تزیینی تصویری این نسخ را مورد مطالعه قرار دهیم و بر این اساس نوع تحقیق بنیادی با روش تحلیلی توصیفی و مطالعه و تحلیل دو نسخه موجود در موزه کاظمینی و استفاده از منابع معتبر کتابخانه ای ( اسنادی ) انجام گردید. بنابر یافته های این پژوهش؛ این دو نسخه در دو مکتب معتبر و جداگانه از نظر ویژگی های کتابت و نگارگری تهیه شده اند و دارای ویژگی های منحصر به فرد خود هستند. اما به فراخور شرایط اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و به ویژه توجه و اهتمام حکما و امرای آن عصر به هنر و هنرمند، آثاری با مولفه های ارزشی و زیبایی شناسی متفاوتی خلق شده است. از جمله این موارد: در مکتب هرات به علت توجه بیشتر و ارزش گذاری به هنر و هنرمند، آثار نفیس تری نسبت به دوره صفوی و مکتب اصفهان که در آن نفوذ عناصر غربی به ایران قابل مشاهده است، به وجود آمد. نکته قابل توجه در یافته های این پژوهش؛ نطام شبکه ای در صفحه آرایی و استفاده از فضای سفید کم در اطراف کار است که از ویژگی های عمده کتابت نسخ خطی مصور در دوران های مختلف هنر ایرانی است و برتری یافتن انسان در هر دو مکتب که اهمیت انسان را در هنر ایرانی دو دوره نشان می دهد.

Keywords:

زیبایی شناسی , صفحه آرایی , نگارگری هرات , نگارگری اصفهان , سبحه الابرار جامی , دیوان خاقانی