بررسی دیدگاه شاخت در آغاز پیدایش اسناد

یکی از ویژگی های بارز در نوشته های عربی، ارایه ی اسناد، یعنی زنجیره ای از مصادر و منابع، هنگام سخن گفتن از گذشته است. این ویژگی ، به هیچ روی، محدود به آثار حدیثی نیست و هرکه بخواهد با منبع نخستین ارتباط یابد، ازاین روش که ظاهرا دقیق ترین است، بهره می برد. هم چنین اسناد یکی از مهم ترین ارکان حدیث در فرهنگ اسلامی است و نزد محدثان اسلامی توجه اسناد در اعتبار روایت از اهمیت زیادی برخوردار است، اهمیت اسناد در علم حدیث بدان پایه است که احادیث، بدون آن، فاقد ارزش تلقی می شوند و ازاین رو، می گویند اسناد، نیمی از علم الحدیث است ازسوی دیگر مستشرقان حساسیت های خاصی نسبت به پیشینه ی اسناد در روایات اسلامی دارند. یکی از موضوعات مطرح در سندپژوهی نزد مستشرقان، پیشینه ی تاریخی، چگونگی شکل گیری نظام اسناد در روایات اسلامی، کارکرد و ارزش اسناد در تاریخ گذاری روایات است. در بین خاورشناسان یوزف شاخت بیش از همه نظام اسناد را بررسی و ارزیابی کرده است. وی منشا اسناد را بسیار متاخر می داند. براساس نظریه ی شاخت، پدیده ی اسناد در اوایل قرن دوم هجری شکل گرفت و در سیر تکاملی خود در نیمه ی دوم قرن سوم در مجموعه های حدیثی به اوج رسید. تاثیر افکار و پی گیری آراء او در آثار مستشرقان بعدی به خوبی نمایان است.نگارنده دراین نوشتار، ابتدا به خاستگاه اسناد، اعتبار آن و پیشینه ی بحث می پردازد و نشان می دهد که حدیث پژوهان اسلامی و خاورشناسان درباره ی زمان پیدایش اسناد سیر دوره ی زمانی (زمان حیات صحابه ، تابعان، تبع تابعین) را مطرح می سازند. عوامل و ملاحظات مختلفی (ازجمله تاملات تاریخی، اخبار موجود در منابع اسلامی راجع به خاستگاه سند و تحقیقاتی بر روی خود سندها) مبنای استنتاج هریکی از این سه تاریخ گذاری بوده و آن گاه دیدگاه موافقان و مخالفان شاخت را بیان می کند و در پایان به نقد و بررسی دیدگاه شاخت و دیگر خاورشناسان می پردازد. بررسی تاریخ حدیث و شواهد تاریخی نشان می دهد که اسناد از دوره ی صحابه آغاز شده است و بعد از آن توسعه یافته و در دوره ی تابعین و صغار آن ها گسترش یافته است و این رای برخلاف بعضی از مستشرقان به ویژه شاخت است که نظام پیدایی اسنادرا بسیار متاخر می دانند و اساسا نسبت به اعتبار تاریخی اسناد مشکوک اند.

Keywords:

حدیث , اسناد , تاریخ پیدایش , شاخت , خاورشناسان , مسلمانان