ارتباط عقل و دین در فارابی

نقش عقل و کارکرد آن در مدعیات دینی بسیار حایز اهمیت است. رویکردعقل گرایی در جهان اسلام بسیار متفاوت است. مشربهای مختلف فلسفی و کلامی و نزاع های نظری در جهان همه ناشی از نقش عقل و فرایند عقلانیت اند. کندی، فارابی، بوعلی سینا، سهروردی، و ملاصدرا از بزرگترین فلاسفه مشرق زمین اند که رویکردهای مختلفی در ارتباط عقل و دین دارند. یکی از فیلسوفان مشهوری که در این زمینه درخشید فارابی است. فارابی در زمانی نظریات خود را عرضه کرد که دنیای اسلام درگیر نزاعها و مجادلات عقیدتی، فرقه ای، کلامی، اختلافات سیاسی، و آشوبهای اجتماعی، به خصوص جنگ بر سر قدرت و به دست گرفتن قدرت، بود.جهان اسلام در آن موقع بهعلت فقدان اصالتهای دینی پریشان مانده بود ونیازمند این بود که برای رفع چالشهای موجود توجیهاتی علمی بیابد. در آن موقع بازار فلسفه یونانی گرم بود و دخالت دادن و التقاط اصول آن در تفکرات دینی میتوانست راهی برای دفع ابهامات و دودلیها و بن بستها باشد. لذا، میبینیم فارابی با استفاده از فلسفه یونانی و از طریق استدلال عقلی سعی دارد تا فهم بهتری از دین عرضه کند. او قوانین و اصول کلی اسلامی را، که متکی به وحیاند،متضمن سعادت در هر دو جهان میدانست و برای عقل انسان این توان را قایل بود که میتواند این قوانین و اصول کلی را بفهمد و تبیین عقلانی کند. به نظر او عقل ماهیتی جهانشمول دارد و قبول براهین آن، خصیصه مشترک و لایتغیر همه انسانهاست. فارابی بر آن است که آموزه ها و تعلیمات دینی و فلسفی یکی است. هر دو از منشا وحی و مفیض عقل فعال اند و به کمال و سعادت منتهی می شوند . لذا، فارابی بین تدین و تعقل تعارضی نمی بیند و برای عقل جایگاه وی ژه ای قایل است. بگذریم از مواردی که افراط در برخی نظریاتش مشهود است، از جمله این که او فیلسوف را از نبی بالاتر می داند. او معتقد است فیلسوف با خواص سخن می گوید؛ روش او عقل است، ولی نبی از طریق تصرف در قوه متخیله و با خطابه مردم را اقناع و مجاب می کند.

Keywords:

عقل , وحی , فارابی , عقاید دینی , ایمان , تعقل