جایگاه مفهوم معماری در نظام طبقه بندی علوم مسلمانان در سده های نخست هجری، با تکیه بر اندیشه های ابونصر فارابی

از راه های شناخت معماری پیشامدرن جهان اسلام پرداختن به جنبه های معرفتی آن، از جمله نسبت معرفت هایمعماری با علوم رسمی است. حکیمان مسلمان از همان آغاز نهضت علمی در نیمه سده دوم هجری، به طبقه بندیعلوم عنایت کردند. این جریان در طی سده ها ادامه یافت. ابونصر فارابی، فیلسوف سده سوم و چهارم هجری، ازمهمترین ایشان است و آراء او در طبقه بندی و مراتب علوم اثری وسیع و عمیق در طی تاریخ در سرتاسر جهاناسلام داشته است. در این مقاله، منابع مهم طبق هبندی علوم در نخستین برهه تاریخ علم در جهان اسلام، یعنی ازنیمه سده دوم تا سده پنجم، را با تکیه بر اندیشه های ابونصر فارابی بررسی می کنیم. در این بررسی، با اتکا بر فنونتاریخ مفهومی، مفهوم معماری را با هر واژه و هر نحو دسته بندی، در این متون می جو ییم و جایگاه آن را در نسبتبا دیگر علوم روشن می کنیم. به این منظور، پس از مرور تاریخ طبقه بندی علوم در جهان اسلام و معرفی منابعاولیه این تحقیق یعنی شش کتاب اصلی طبقه بندی علوم در سده های نخست مواضع ظهور مفهوم معماریرا نشان می دهیم. آشکارترین مفهوم در این منابع که در دایره مفهومی معماری می گنجد صناعت بنا ست. فارابی از صناعتی دیگر به نام صناعت ریاست بنا و رابطه آن با صناعت بنا یاد کرده است. علاوه بر فارابی، اخوان الصفابیش از دیگران درباره صناعت بنا، در زمره صناعات مدنی عملی، سخن گفته و نسبت آن را با علوم و صناعات نشانداده اند. پاره ها و شیونی از معماری نیز در علومی چون حیل و مساحت و نقل میاه پراکنده است. پس از اخوان، توجهحکما به صناعات، از جمله معماری، افول کرد.

Keywords:

معماری اسلامی , صناعت معماری , تاریخ مفهومی معماری , طبق هبندی علوم , سده های نخست اسلامی , فارابی